(॥५॥४/८॥२5७/१|_ (3२,७२२

0) 196045

२०7१००. ॥४9७--/॥४)

(1102--391---29-4-72--10,000.

09114५ ॥. (1२ 9/1.17२)७॥1५ 1.1517२.1२१३

५॥॥ 7 (/$ *वही 1४०. १ 1/( ही /१००685101 ०. (५) :६ :, शै हः [01 22 पा0 ताटे का रश] त. य् शड २. | न य म शू [(11]€ प &

ळा पक तु जर 640: .

11: ७0092 नाठपात ७९ एलाजाल्त ता ता ७0९९ ९७ तज्चाट विडा पावाप९त ॥6९)०७%.

अमृतवाणी

लेखक

दत्तू बांदेकर

किंमत तीन रुपये

प्रकाशक रा. ज. देशमुख,

देशमुख आणि कंपनी,

१९१ शानिवार, पुणे २,

१ सवे हक्क सुरक्षित २ चित्र - दीनानाथ दलाल

मुद्रक र. अ. मोरमकर, श्रीलक्ष्मी-नारायण प्रेस, १९४८ | ठाकुरद्वार, मुंबई २

4 अमृतवाणी ज्र

अनुक्रम

क सवक

नना 7»>->>ा>>अ>>>>>श>:.-

२८५

माणूस आणि तक्रार ! ... मत्युलेख

कावळा

संगतीचा परिणाम ! वाढत्या वयाची जाणीव ! जगण्याचा टॅक्स

जरा हळू

गरजवंताला अक्कल असते हुंड्याची चाल

आरसा वह घरांत आणि घराबाहर ! स्पष्टवक्तपणा !

शिष्टार्‍चार

उपदेश

चित्रपटांचे फायदे जाहिरातींचे उपकार ...- नळ आणि समुद्र मानवाचा शत्रु कोण? क्षणाचे मित्र व गदी

३५

वा | &

श्री. बांदेकर यांचीं

२/£८ </१-/-/५”५/२९८८-०८१५८/”२९/०९/८५८८-८

३ आंबळ्ययाची मोट ४ कबुलोजबाब

श्री. दत्तू बांदेकर

तो आणि ती अतिप्रसंग आडपडदा ऱचोरपावलं प्रेमपत्रे

बहुरूपी पॅचचप्रसंग अम्दृतवाणी नवी आघाडी तू आणि मी स्सख्या हरि नजरबंदी

आगामी पुस्तकें

५५” ४ ४” ४ ५” ४ ४ ४ ४ ७ ४ ४७४ ४४४४४७ ४५४ “५७

१ सांजवात -खांडेकर

२ घरचा मालक -शाकुंतला परांजपे

माणूस आणि तक्रार !

माणसाचे जीवन अनेक प्रकारच्या तक्रारींनीं भरळेळें असतें. रोज उठून कांहीं ना कांहीं तक्रार केल्याशिवाय, माणसाळा चेनच पडत नाहीं. तक्रार करणें, हा माणसाचा प्रकृतिधमच आहे.

माणसाला न आवडण्यासारखी एखादी गोष्ट घडली कीं तो तक्रार करीत असतो. आणि या जगांत दोंकडों गोष्टी तर आपल्या मनाविरुद्ध घडत असतात ! मग तक्रार केल्याशिवाय कुणाला कसें राहतां येईल :

माणसाच्या आयुष्यांत महत्त्वाच्या तक्रारी असतात, त्याप्रमाणें क्षुद्र आणि किरकोळ तक्रारीही विपुल

असतात. सरकारच्या गेरकारभाराबद्दळ, म्युनिसि- अ. २

ऑग णणणाणणा एशररशिणाकॅपिणीशीश 0000 शिकिशिणीशीश”िकि१े१0१ीण णरणशिली प?प१प१?0ी?0?0?0ी पाणाणी 0 पी?ण?ण?0ीणी”0?प?ण0पी?0ी?0ीकीणीप00ीटल२ण?प२0?0?ी४टणाणणप?प” कटाची णी प?पी??0”0ी 2?" 0ी0ीश १२00000 अणण?पीपशण?प??ट९४0ी0?0१िे?१३?0”ि/श?१ि?0१?0ै३?णिणिणाशीणण?णी णी” १0ी१?ण?ण८??”णी ण

अमुतवाणी १५

पालिटीच्या हलगर्जीपणाबद्दल, किंवा राजकीय पक्षोप- पक्षांच्या विचारसरणीबद्दळ, माणसाच्या तक्रारी असतातच; इतकेंच नव्हे तर, आमटींत मीठ कमी पडल्याबद्दळ, धोब्यानें कपडे फाडल्याबद्दल, किंवा पांच रुपयाला चप्पल महाग पडल्याबद्दलही, त्याच्या तक्रारा असतात ! माणूस केव्हां, कोठें आणि कुणाविरुद्ध तक्रार करील याचा नेम नाहीं.

तक्रार करण्यास माणसाला फार मोठें कारण लागतें असं नाहीं. किंवा लहानसे तरी कारण लागतं असें नाहीं, अगदीं कारणाशिवाय माणूस तक्रार करूं शकतो.

:“आज हवा चांगली नाहीं बुवा.!! ही सत्रसाधारण तक्रार माणसाची नेहमींच असते. हवामानाविरुद्ध आणि निसगाविरुद्ध तक्रार करण्यास माणूस नेहमीच उत्सुक असतो. माणसाचें संपूर्ण समाधान करून त्याची तक्रार दूर करण्यास बिचारा निसग असमर्थ ठरला आहे ! नोकरानें कितीही चांगळें काम केलें तरी मालकाची तक्रार असतेच, त्याप्रमाणें निसर्गाने प्रसन्न वातावरण राखण्याचा कितीही प्रयत्न केला तरी लोकांची तक्रार असतेच.

उन्हाळा, पावसाळा आणि हिंवाळा, या तीन्ही

गट ााान्ा>_“_ > कनल चशण तण "टन्सपटटपपपापफक्‍्ण्ण

माणस आणि तक्रार

तूत माणसाची कुरकूर अखंड चाळू असते. दरवषी हाळा आला कीं, तो मागच्या वषापेक्षां तापदायक असल्याचा भास होऊन जीव कासावीस होतो आणि कधीं एकदां थंडगार पावसाळा येइल याची माणस उत्कंठेने वाट बघतो. आणि प्रत्यक्ष पावसाळा आल्या- नंतर तो पुन्हां चिडतो. पावसाचा तो भयंकर कहर, रस्तारस्तींचा चिखळ, छत्रीची मोडतोड, इत्यादि पाहन तो वैतागन जातो आणि हे दिवस कधीं संप- ल असें त्याला होऊन जातें. पुढें ते दिवस संपून हिंवाळा आल्यानंतर थंडीने त्याच्या दांतखिळ्याच बसतात. एकंदरींत वाराही महिने माणूस निसर्गाविरुद्ध तक्रार करीत असतो. घरांतल्या घरांतसुद्धां माणसाच्या अनेक तक्रारी असतात. चहांत साखर कमी घातल्याबद्दल नवरा आपल्या बायकोजवळ तक्रार करीत असतो, तर रेशनची साखर अपुरी पडत असल्याबद्दद बायकोची

. उलट तक्रार असते. स्वयंपाक लोकर होत नाहीं

म्हणून नवरा तक्रार करतो, तर कोळसेच थंड आहेत म्हणून बायको , तक्रार करते. घरांत परुषापेक्षां स्रीच्याच तक्रारी अधिक असतात. नळाला पाणी नसल्याबद्दळ,, नवीन ठुगड्याचा रंग गेल्याबद्दल,

हटटटटटटााटााालरलटा__>->>__-_-_४7४॥ाणियशीश0 000000 ने केणी शी कापणी पे? 0पी?0१0ी0१ीशी? 0२१११? 0? 00श0े0ण 0? 0?0ी?0ी?0?0ी”न””0?000॥0१ी२?0)!)010॥))0'|) |

अमतदाणी ९२

न्टययापपीपापशशणा "ण

रेरानचें धान्य खराब असल्याबद्दल, दोजारची बाई भांडखोर असल्याबद्दळ, एक ना दोन, रोंकडों तक्रारी आयकोकडून ऐकून ध्याव्या लागतात !

दिवसभर तक्रार करणारा माणूस रात्रीं त्तरी बिनतक्रार स्वस्थ झोंपतो का? छे ! मध्यरात्री झोपेतून उठून तो तक्रार करीत असतो ! घरांत ढेंकूण फार झाल्यामुळें झोंप येत नाहीं अशी तो तक्रार करतो, तर त्याची बायको आपल्या सुकोमळल गालाला मच्छर ऱचाबल्याची तक्रार करते. नंतर दोघेंही मिळून घरवाल्याला आणि म्युनिसिपाठिटीला शिव्या देत असतात.

जगांत आणखी एक सर्वसामान्य तक्रार जिकडे तिकडे ऐकूं येते. आणि ती म्हणजे पगाराबद्दलची ! प्रत्येकाला आपला पगार कमीच वाठतो आणि या अपुर्‍या वेतनाविरुद्ध त्याची नेहमीच तक्रार असते. कितीही पगारवाढ केली, तरी माणसाची ही तक्रार कायमच असते.

६ आपल्याला वेळ नाहीं! अशी एक तक्रार सन्मान्य माणसांत रूढ आहे. विशेषतः नामवंत लेखक आणि पुढरी ' आपल्याला वेळ नाहीं ' अशी तक्रार नेहमीच करतात. ! या तक्रारीमुळें त्यांचा अधिकच भाव

९३ माणूस आणि तक्रार

..--::-:--५८----५-:॥प८<->-०५॥४एश?>>>४८->>>

वाढतो आणि कसेंही करून वेळांत वेळ काढा, अशी आपण त्यांना विनंती करतों.

याउलट, वेळच जात नाहीं अशी तक्रार करणारे महाभागही बरेच आढळतात. कित्येक खुशालाचेंडू आणि रिकामटेकडे लोक लांबलांब दिवसाकडे आणि रात्रीकडे पाहून जांभया देत म्हणतात, “ छे बवा! वेळच जात नाहों !

हें सर्व पाहतां, तक्रार करायला माणसाला कांद्दीं विशेष कारणाची जरूरीच नाहीं ! सकारण किंवा अकारण माणूस तक्रार करीतच असतो. तक्रार करणें हा माणसाचा स्वभावधमंच आहे.

मृत्युलेख

वर्तमानपत्रकार या नात्यानें मत्यळेख लिहिण्याचे प्रसंग माझ्यावर नेहमीच येतात. या जगांत कोणी ना कोणी थोर माणस मधून मधून मेळेठाच असतो आणि त्या त्या वेळीं, त्याचा मत्यळेख लिहिणे भागच असतें. मेल्यानंतर त्या थोर माणसाची उणीव आपणांस फारच भासं लागते आणि कधींही भरून न निघणारी हानि झाली म्हणन आपण हळहळत असतो ! सवते मतभेद बाजूला ठेवून, मेलेल्या माणसाचा आपण गौरव करीत असतों आणि ईइंश्वर मृतात्म्यास शांति देवो म्हणून प्रार्थना करीत असतों !

पण ज्यांच्या मृत्यूबद्दल वर्तमानपत्रांत चार ओळीही

९५

--४ट८भपणाप----पापापप----ा---८--ााए-टध£शशशएा0ीफॉ0ी? 00

येत नाहींत, अशीं किती तरी माणसें रोज मरत असतात ! वर्तमानपत्रांनी नोंद घेण्याइतके त्यांच्या मृत्यूला सार्वजनिक महत्त्व नसतें. कारण ते सामान्य छोक असतात. अशा सामान्य माणसाच्या मृत्यूचे कोण कौतुक करील आणि वर्तमानपत्रांत त्याची निधनवार्ता कशी येईल? एखाद्या मोटारीखालीं तो अपघाताने मेळा तरच त्याची मत्युवार्ता छापून येण्याचा संभव ! तो सरळ मेला तर त्याला हा चान्स नाहीं !

वर्तमानपत्रांत मृत्युलेख येण्यास खरोखर भाग्य लागतें. रोज हजारो लोक मरतात, पण एखाद्याचाच मृत्युलेख वर्तमानपत्रांत झळकतो. माणूस जितका मोठा, त्या मानानें त्याचा मृत्युलेखहि मोठा ! मेलेल्या माणसाची योग्यता, मृत्युळेखामुळें आपणांस अधिकच कळून येतें. जिवंतपणीं एखाद्या माणसाच्या अंगांत कधींही न आढळलेले गुण, आपणांस त्याच्या मृत्यु- लेखांत वाचाबयास मिळतात. कित्येक मृत्युलेख अत्यंत स्फूर्तिदायक असतात. मयत इसमाचे अपुरे राहिलेले कार्य पूणे करण्याची आपण प्रतिज्ञा करतो, मयत इसमाचा आदर्श डोळ्यांपुढे ठेवता, मयत इसमाचे स्मारक करण्यासाठीं फंडही गोळा करतां.

पण वर्तमानपत्रांत ज्यांचे मृत्युलेख येत नाहींत,

अमुतदाणी

२६

अशा सामान्य माणसांमध्ये थोर लोक नसतात का?

या सामान्य माणसांमध्ये किती तरी सज्नन, किती तरी प्रेमळ, किती तरी धर्मशील, किती तरी 'चाखि यवान, असे महाभाग असतात. हे बिचारे मृत्युळेखाला पारखे झालेले असतात. मेल्यानंतर घरांत किंबा गल्लींतच त्यांचा गवगवा होतो. पण वर्तमानपत्राच्या कचेरीपयंत ती बातमी पोंचं शकत नाहीं. याचं कारण, जिवंत असतांना कोणत्याच क्षेत्रांत त्यांनीं प्रसिद्धि मिळविलेली नसल्यामुळें, मेल्यानंतर त्यांचे मत्युळेख वतंमानपत्रांत येऊं हाकत नाहींत ! हे लोक गुपचूप जगतात आणि गपचूप मरतात ! हजारों वाचकांना त्यांची दादखबरही नसते ! मत्यठेखाची ग्यता असूनही केवळ वर्तमानपत्री प्रसिद्धीच्या अभावीं त्यांचे मरण फुकट जातं !

माझ्या आयुष्यांत किती तरी चांगले चांगले लोक फुकट मरून गेलेले मीं पाहिले आहेत. माझ्या परिचयांतलीं आणि परिवारांतलीं किती तरी भटीं माणसें गुपचप स्वर्गवासी झालीं आहेत ! माझ्या हातांत वर्तमानपत्र असूनही त्यांचा मत्यलेख लिहि- ण्याची मला सोय नाहीं. कारण त्यांना ' कोणतीच

सामाजिक कीर्ति किंवा वर्तमानपत्री प्रसिद्धि लाभलेली

५७

नाहीं ! आणि दुर्देव हं कौ, मूठभर वाचकही त्यांना

मुत्युळेछ

नन-२-->->---->

ओळखीत नाहींत ! ज्यांना वाचक ओळखीत नाहांत, त्यांचा मृत्युळेख काय लिहिणार, कपाळ !

पण मला मात्र, या सर्वे प्रेमळ मृतात्म्यांबद्दल अत्यंत हळहळ वाटते. विशेषतः त्यांच्या मृत्यूसंबंधीं मी चार ओळीही लिहूं शकत नाहीं, या जाणीवेनें तर माझ्या हृदयाला दारुण यातना होतात ! वास्तविक त्यांची योग्यता फार मोठी असते. पण मृत्युळेखाला आवश्यक अशी प्रसिद्धि त्यांना लाभळेलो नसल्यामुळें त्यांच्यासंबंधी कांहीं लिहिण्याची मला सोय नसते ! सचोटी, प्रामाणिकपणा, ओदार्य, सहनशीलता, त्याग, इत्यादि गुणांनीं मंडित असे स्त्रीपुरुष गलोगल्लींत मयत असतात ! पण त्यांची दखल कोण घेतो ! प्रसिद्धि- पराडमुख असे व्यासंगी व बुद्धिमान लोकही काय थोडेथोडके आहेत ? पण हे सारे गुपचूप जगतात आणि गुपचूप मरतात ! या सत्रे थोर मृतात्म्यांना मूक अभिवादन करण्यापढीकडे मी तरी काय करणार ?

कावळा माझ्या घरच्या खिडकौच्या तावदानावर, रोज एक कावळा कांहीं वेळ येऊन बसतो. भिडस्त पाहुण्याप्रमाणें तो फार थोडा वेळ बसून उडून जातो. कधीं सकाळीं तर कधीं दुपारीं, त्याच्या लहरीप्रमाणें तो येत असतो. मान वांकडी करून तिरप्या नजरेने तो माझ्याकडे पाहतो आणि दोन चार कर्कश आलाप काढून, आपल्या विशिष्ट भाषेंत बोलतो. त्याच्या बोलण्याचा अर्थ मला कळत नाहीं; तरी पणमोौ त्याचें बोलणें शांतपणे ऐकन घेतो. कधीं कधीं तो फार घाईत असतो. अशा वेळीं खिडकीला नसते पाय लावून, उडते दर्शन देऊन तो निधन जातो

१९.

_ आज किती दिवस झाले, त्या कावळ्याचा हा उपक्रम चाळू आहे. त्याच्या दरानाने किंवा ओरड- ण्यानें मी कधींही संत्रस्त झालो नाहीं. त्या कावळ्याला मी कधींही हांकळून लावीत नाहीं. उलट, तो आला म्हणजे त्याच्या हालचालींकडे मी कौतुकाने पाहत असतों. कावळ्याकडे एवढ्या. प्रेमानें पाहणें शहाणपणाचे खास नाहीं. कावळा म्हणजे कोणी असा देखणा प्राणी नव्हे, कीं माणसाने त्याच्याकडे तन्मयतेने पाहावें ! किंवा त्या कावळ्यापासून माझ्या लेखनाला स्फृ्ति मिळते, अशांतलाही भाग नाहीं ! कावळ्याला वाडमयांत स्थानच नाहीं! कावळा हा लेखाचा किंवा काव्याचा विषय होऊंच शकत नाहीं! कोणत्याही लेखकाने किंवा कवीनें कावळ्याचे कधींच कौतुक केळे नाहीं. कीच्या सोंद्यदृष्टींत कावळ्याचें रूप कसें काय भरणार? ख्प नाहीं, रंग नाहीं, गण नाहीं, स्वर नाहीं, असा हा नतद्रष्ट प्राणी वाड्मयसेबकांवर काय परिणाम करणार?

_ तरी पण खिडकीच्या ताबदानावर येऊन बसणाऱ्या कावळ्याकडे मी टक लावन पाहत असतों. याचें कारण त्या प्राण्याबद्दळ मला अत्यंत सहानभूति वाटते पक्षीगणांमध्ये अत्यंत अभागी व कर्मंदरिद्री जर

अमुतगाणी

कोणता पक्षी असेळ तर तो कावळा ! अस्मानांत भ्रमण करणाऱ्या, रानावनांत बागडणाऱ्या हजारों पक्ष्यांमध्ये कावळ्यासारखा दुदैवी कोणीच नाहीं ! कावळ्याला पोपटासारखा रंग नाहीं किंवा कोकिळे- सारखा आवाज नाहीं ! त्याच्याजवळ कबूतराची चाल नाहीं किंवा मोराचे नतन नाहीं ! त्याच्याजवळ गरुडाची भरारी नाहीं किंवा हंसाची गुणप्राहकता नाहीं. चक्रवाकामप्राणें तो प्रीतीची गाणीं आळवीत नाहीं, किंवा चातकाप्रमाणें पावसाची प्रतीक्षा करीत

२०

नाहीं ! रसिकाच्या मनाला मोह पाडणारा एकही

गुण कावळ्याजवळ नाहीं ! कावळ्याजवळ ' कोणतेच आकषेण नाहीं !

उलट कावळा हा अत्यंत कुरूप, अत्यंत काळा, अत्यंत गलिच्छ, एका डोळ्याने आंधळा, कर्कश सुरांत ओरडणारा, असा ओबडधोबड वेडाबांकडा प्राणी आहे ! कावळ्याबद्दल कोणी चांगले शब्द बोलत नाहींत, उलट शिव्याशाप मात्र त्याला देत असतात. कावळा, हा सववत्र तिरस्काराचा विषय झालेला दुर्दैवी प्राणी आहे ! |

कावळ्याबद्दल लोकमत जितक वाईंट आहे, तितके दुसऱ्या कोणत्याच पक्ष्याबद्द्द नसेल ! कावळ्याबद्दल

काठळा|

>>." णा ५0,

अत्यंत दुष्ट म्हणी, आणि लोकापवाद आहेत. 'काव- ळ्याच्या शापाने गाई मरत नाहींत ' ' प्रासाद- शिखरावर बसला म्हणून कावळा कांहीं गरुड होत नाहीं ! ' चन्यांत डंबला म्हणून कावळा कांहीं राजहंस होत नाहीं! ' “ कावळा बसायला आणि फांदी मोडायला एकच गांठ !' इत्यादि वाक्प्रचार कावळ्याची कुचेष्टा आणि अप्रतिष्टाच करीत नाहींत काय?

कावळा हा ठिद्रानेषी आहे, सर्वभक्षक आहे, अशी त्याची आणखी बदनामी केली जाते ! काळ- तोंड्या आणि एकाक्ष म्हणून त्याची अपकोर्ति आहेच. शिवाय, मृताच्या पिंडावर तुटन पडण्याच्या त्याच्या स्वभावामुळे, त्याच्या अभद्रपणाचा खूपच डंका वाजला जातो ! एकंदरींत कावळा हा अत्यंत अवलक्षणी व अवगणी प्राणी समजला जातो.

कावळ्याचे हें सर्व दुर्दैव पाहिलें कीं या अभागी प्राण्याबद्दल दया वाटं लागते ! सर्वाच्या तिरस्काराला आणि अवहेलनेला पात्र झालेला हा कापाळकरंटा पक्षी जेव्हां माझ्या खिडकीच्या तावदानावर येऊन बरसतो, तेव्हां त्याच्याकडे सहानुभूतीची नजर टाकल्याशिवाय मला राहवत नाहीं !

संगतीचा परिणाम ! शै

कांहीं दिवसांपूर्वी वर्तमानपत्रांत एक महत्त्वाची बातमी माझ्या वाचनांत आली. कराची येथें सेकेटरि- यटच्या आवारांत सुमारे एक हजार गाईंबेलांची मिरवणूक आली, अशी ती बातमी होती.

त्या जनावरांना आपलीं कांहों गाऱ्हाणीं मुख्य मंत्र्यांजवळ मांडायचीं होतीं. मिरवणूक शांतपणे आणि मोठ्या शिस्तीने आली. घोषणा वगेरे कांहीं नव्हत्या. कारण त्या बिचाऱ्या मूक प्राण्यांना वाचाच नसल्या- मुळें घोषणा करणें त्यांना दाक्यच नव्हतं. पण त्यांना जे कांहीं म्हणावयाचें होतें, ते त्यांच्या गळ्यांत अडकविलें होतं. * आम्हाला अधिक चारा द्या ! असे फलक त्यांच्या गळ्यांत ढटकत होते !

२३ संगतीचा परिणान

६ बह-णणणणीणी000 शण शी णी नटला

खर म्हटलं तर, असे फलकही गळ्यांत ठटकवून घेण्याचें त्यांना कारण नव्हतें. कारण त्यांच्या अस्थिपंजर शारीरयष्टीवरून त्यांची तक्रार सहज कळून येण्यासारखी होती. पण चळवळ सनदशीर व स्पष्ट असावी, म्हणून त्या गाईंबेळांनीं गळ्यांत पाट्या अडकवून घेतल्या होत्या !

ही मिरवणूक सेक्रेटसियिटच्या आवारांत येतांच, मिरवणूकवाल्यांच्या पुढाऱ्यांना भेटून बातचीत करण्या- साठीं मुख्य मंत्रि लगबगीने बाहेर आठे. सरकारी खात्याच्या हा शिरस्ताच आहे. एखादी मिरवणूक कांहीं गाऱ्हाणीं घेऊन आली तर तिच्या पुढाऱ्यांना भेटून, कांहीं तरी आश्वासन देणें हें सरकारी अधिकाऱ्यांचे कर्तव्यच आक्वे !

या र्वाजाप्रमाणें मुख्य मंत्रि त्या जनावरांच्या पुढाऱ्याचा शोध करू लागले. पण एकही पुढारी त्यांना सामोरा येईना ! त्या जनावरांनाही मोठा पेंच पडला असावा. आपल्यामधून पुढारी कोणता. निव- डावा, आणि निवडलाच तर तो मुख्य मंत्र्याशीं संभाषण कसं करील, ही त्यांना विवंचना पडली ! त्यांच्या मुद्रेवर त्या वेळीं काय भाव उमटले ते मला

अमुतदाणी रड

पाहवयास मिळाले नाहींत. पण बहुतेक त्यांचा असाच गोंधळ उडाला असेल !

पण जनावरांच्या त्या संकटाला कराचीचे भेयर घांवून आले ! त्यांनीं त्या गुरांच्या वतीनें मुख्य मंत्र्यांजबळ भाषण केलें आणि त्यांचीं गाऱ्हाणी समजावून सांगितलीं ! जनावरांनींही सुटकेचा श्रास टाकला ! परमेश्वराने आपणांस वाचा दिळढी नसली तरी, जोपर्यंत माणसांना वाचा आहे, तोंपर्यंत भिण्याचचें कारण नाहीं, असं त्यांना वाटलं !

असो. सांगण्याचें तात्पर्य, आज माणसांप्रमाणे जनावरांनाही अनटंचाई तीत्र भासत आहे ! वेरण भरपूर मिळत नसल्यामुळें त्यांची उपासमार चालू आहे. इतके दिवस पुण्याच्या टांग्याचे धोडेच तेवढे मरतुकडे ब रोड दिसत असत. पण सध्यां हिंदुस्था- नांत अनेक ठिकाणीं गुरंढोर॑ दाणागोट्याच्या अभावीं अर्धपोटी जीबन कंठीत आहेत ! माणसाप्रमाणे आपल्या दुःखाला बाचा फोडण्याची त्यांना सोय नाहीं. उलट, अर्धा घांस चघळीत असतांना पाठीवर बस- णारा धन्याचा चाबूक मुकाऱ्यानें तीं सहन करतात !

जनावरांसारख्या निरपराधी मूक प्राण्यांच्या वांठ्याला ही उपासमार कां यावी ! माणसाला

जाणवणारा अनदुष्काळ हा त्या माणसाच्या कमाोचें फळ होय ! माणूस आपल्या कर्मानेंच स्वतःवर संकट ओढवून घेतो. काळाबाजार, नफेबाजी, सांठेबाजी, वाहतुकीची अडचण, युद्ध-परिस्थिति, या सर्वे मानव निर्मित भानगडी आहेत आणि त्यांचे परिणाम माणसाला भोगावे लागल्यास नवल नाहीं ! पण, गुराढोरांनीं असें काय पाप केलें आहे म्हणून माणसां- प्रमाणें त्यांनीही अनदुष्काळाला बळी पडावें ?

याचें कारण एकच, आणि तें म्हण्जे माणसाचा सहवास ! गाई, म्हशी, बेल, घोडे, हे आज कित्येक. वर्षीपासून माणसाचा सहवास धरून आहेत. माण- साच्या कृपाछत्राखालीं वावरत आहेत. म्हणूम*च माणसाची संगत त्यांना बाथली आहे ! जे वाघ आणि सिंह माणसांपासून दूर अशा सखंगळांत आहेल, पोटभर खाऊन पिऊन मस्त आहेत. आणि ज्या मूर्ख जनावरांनी माणसांची सोबत धरली, ते आज माणसांच्या दुःखाचे वाटेकरी झाले आहेत !

वाढत्या वयाची जाणीव !

दण स्िशणया जाणायला वखककल्व्ल्क्ल्कल्स

माणूस जन्माला आल्यानंतर आपलें वय मोजीत बसतो, ही एक मनोरंजक घटना होय ! वय मोज-. ण्याच्या या प्रकारामुळेंच बाल्य, तारुण्य आणि वार्धक्य यांच्या सीमा माणसाला कळ लागतात. नाहीं तर एखादा माणूस नेहमींच पोर राहिला असता, नेहमींच तरुण राहिला असता, किंवा अकालींच म्हातारा म्हणून मिरवं लागला असता ! पण वयाची मोजदाद होऊं लागल्यामुळें हा गोंधळ होऊ शकत नाहीं आणि माणसाला आपल्या वयोमानाप्रमाणे आपण कोण आहोंत हें कळण्याची सोय झाली आहे !

वय मोजीत बसण्याच्या या खटाटोपांतून आणखी

टया पापी पटककणपपण टपपपीके जपा या -णणीपी णि पेणला टी पण 00१?

२७ वाढत्या उयान्ची जाणीद

"क्ण 2शणणाणकककरणाकलट पण पती एककलटशलाणाकतशललणटाटतणप "का? शरा “णा पली --... १ र्‍या कन्या

एक गोष्ट निर्माण झाली आहे. माणसाला आपला वाढदिवस साजरा करण्यान्वी योजना सुचली आहे. बय जितर्के अधिक, त्या मानानें वाढदिवस साजरा करण्याचा थाट मोठा ! एकसष्टीला तर समारंभाचा कळस होतो ! मानपत्र, थेली आणि शुभ संदेश, यांचा या वेळीं पाऊसच पडतो !

आजकाल अनेक थोरामोठ्यांचे वोढदिवस साजरे केळे जातात. चाळीसावा, पन्नासावा, साठावा, अशा वाढदिवसांच्या बातम्या नेहमी वर्तमानपत्रांतून आपण वाचीतं अंसतो. सांबंजनिक. कार्यकर्ते, देशभक्त, पुढारी, साहित्यसेवक, रांजेमहाराजे, यांचेच नव्हे, तर सिनेमा नटी आणि कांदेबटाट्यांचे व्यापारी, यांचेही वाढदिवस मोठय़ा उत्साहाने आणि थाटामाटाने साजरे केले जातात. कांहींजण स्वतःचा वाढदिवस स्वतःच साजरा करून घेतात, तर कांहीं जणांचे वाढदिवस इतर लोक साजरे करतात ! कांहीं जणांना आपला वाढदिवस साजरा करण्याची इच्छा नसते, . पण प्रेमळ हितचिंतकांच्या आग्रह्यापुढे त्यांचा इलाज चालत नाहीं !

माणसाचा वाढदिवस साजरा होणें ही झुभ गोष्ट . आहे. पण त्याचबरोबर वाढत्या वयाची जाणीव

_ तापदायक आहे ! प्रत्येक बाढदिवसाबरोबर आपण अधिकाधिक म्हातारा बनत चालल्याची जाणीव होऊन, आपली कंबर खचून जाते! चांगल्या आनंदांत काळ कंठणाऱ्या माणसाला वषोतून एकदां मध्येंच : अरे, तूं म्हातारा झाळास ! ' म्हणून दरडावण्या- सारखाच प्रकार आहे हा ! रमणीय अशा श्वप्न- सष्टींतून कढोर वास्तवतेकडे माणसाला पाहावयास लावणारा दिवस म्हणज़े वाढदिवस !

माणस आपलें वय म्नोजण्याच्या भरीस पडला नसता आणि आपली जन्न्मतारीखही त्य़ाने न्नोंदून ठेवटी नसत्ती, तर त्याच्यावर बाढदिवासाची ही आपत्ति आली नसती !

कधींकाळीं मी पत्नास किंवा साठ त्रषाच्रा होईन ही कल्पनाच मला सहन होत नाहीं. पण काळ हा असा कांहों क्रूर आहे कीं तो पुढें पुढें जात असतो आणि माणसाच्या तारुण्याला व भावनेला न जुमानतां, त्याच्या बयांत भर घालीत असता.

खरोखर, शहाण्या माणसाने आपली जन्मतारीख आणि वय विसरण्याचा प्रयत्न कराबा. आयण कोणत्या सालीं जन्मलो आणि आज आपलें बय किती याचा जर आपणांस पत्ताच नसेल, तर प्रत्येकाला

ना 0-4 01-07“: “० “८-4007000---&.---

----**नाऱाप- ८11 "02८: -

२५ वाढत्या दाशी जाणीद

कट-700ा2७०००००ार्‍पपधापापपा७-०-०---०--५--:--८-- “-«>><-::-“-०-----५:-:-::--८:-----:२२३--२>>>>-२-->-८---- 1“ ---->-->>---- “०००७4

सोईस्कर रीतीनं नेहमीच तरुण राहतां येईल. पृष्कळ वेळां असें घडतं कीं आपल्या अंगांत तारुण्य आणि उत्साह भरपूर असतो; पण वाढत्या बयाच्या जाणीवे- नेंच आपण म्हातारे बनतो ! ही जाणीवच आपला अवसानघात करते !

म्हणून आपलें वय व्रिसरून जाणें हा एकच, त्या बयाला टक्कर देण्याचा सोपा उपाय आहे !

पण नांवलोकिकास चढलेले जे थोर लोक आदक्चेत; त्यांना हें राक्य नसतें. थोर माणसाला आपलें वय विसरून जाण्याची सोयच नसते ! त्यानें ते विसरण्याचा कितीही प्रयत्न केला, तरी लोक त्याच्या वयाची मोजदाद करून, त्याचा वाढदिवस साजरा करण्यास दरवर्षी टपलेळे असतात ! निदान एकसष्टी तरी त्याला टाळतां येत नाहीं !

जगण्याचा टक्‍्स

मनुष्यप्राणी हा टॅक्स भरणारा प्राणी आहे. या जगांत जिवंत राहण्यासाठी आपणांस कर भरावा लागतो. केवळ सरकारला आणि म्युनिसिपाठिटीलाच

आपण कर देतों असें नाहीं; तर कळत किंवा नकळत अनेकांना आपण कर देत असतों.

माणसाला या जगांत जगायचे असेल तर त्यानें जगण्याचा कर दिलाच पाहिजे. हा कर भरल्याबांचन त्याची सटकाच नाहीं. छे! त्याला जगतांच येणार नाहीं ! कर भरल्यावांचुन जगणें म्हणजे जवळ जवळ मरणेंच, असें त्याला वाटेढ !

आपल्या दैनंदिन जीवनांत जगण्याचा हा कर

आपण नेहमीं देत असतों. आपली इच्छा असो वा नसो, पण हा कर वसूल केला जातोच.

तुम्ही म्हणालळ, हा. जगण्याचा कर तो वेगळा कसला ! सरकारला कर दिल्यानंतर आपण कुठें इतरांना कर देत असतों?

पण मेहेरबान, खिश्यांत हात घाळून जरा विचार करा ! रोज आपल्या खिद्यांतून किती पैसे निष्कारण उडून जातात ! |

रस्त्यांत भेटणारे मिकारी, वर्गणी मागण्यास येणारे फंडगंड, अचानक येणारे पाहुणे, गर्दीत खिसे कापणारे चोर, हे सर्व आपल्याकडून कर वसूल

करणारे प्राणी होत. या सर्बापायी पदराला खार

लावून घेतल्याशिवाय, आपल्याला जगतांच येणार नाहीं. खुषीनें किंवा नाखुषीनें आपण लुबाडले जातों. यालाच जगण्याचा टॅक्स म्हणतात !

तुम्ही म्हणाल हा टॅक्स दिलाच पाहिजे अशी सक्ति कुठें आहे : हा टॅक्स दिल्याशिवाय आपल्याला जगतां येणार नाहीं काय

मी म्हणतों, नाहीं ! तुम्हाला शांति आणि समाधान लाभणार नाहीं. तुग्हाला जीवन असह्य वाटेल. तुमचें मनःस्वास्थ्य पार बिघडून जाईल. जगण्याचा टॅक्स

न ्सकयणापट--टप- तीपण कक. 0 नकल २ाप--*-* ९८९00 1 णणीपणीशी00१0* शशी 0 ण तीच

अभुदकणी | श्र

€७-- -20- लाव भ्या

-॥---५८-०-५न् रामा नकला ० ्लसटाती- १-४ क्ट. णणाकीन बण)

जर तुम्ही टाळू लागाल तर तुम्हाला तें जगणे नकोसें होऊन जाईल ! म्हणन तुम्हाला सुखाने, आनंदानें आणिं अन्रेने जर या जगांत जिवंत राहावयाचे असेल, तर जगण्याचा कर तम्हीं भरलाच पाहिजे

आणि जगण्याचा कर टाळण्या'चा तुम्ही किती म्हणून प्रयत्न कराल? रस्त्यावरच्या किती भिकाऱ्यांना गचांडी मारून तुम्ही सुरक्षित पार पडाल £ दोबटीं कंटाळून एखाद्याच्या अंगावर चारदोन पेसे तुम्ही फॅकणारच ! भतदया म्हणन म्हणा, किंवा ' जाऊं द्या ही कटकट ' म्हणन म्हणा, तुम्ही खिशांतले कांहीं पैसे भिकाऱ्याला देणारच ! कित्येक वेळा स्वत:ची सुटका करून घेण्यासाठीं आणि मनः:- स्वास्थ्यासाठी तुम्ही मिकाऱ्यांना पैसे देत असतां ! यालाच जगण्याचा टॅक्स म्हणतात ! नाहीं तर हे ठोक आपल्याला जगं देत नाहींत ! या लोकांनीं आपणांस जगं द्यावें म्हणन आपणं त्यांना खर्षीने किंवा नाखुधीनें टॅक्स देत असतो. .

सावजनिक कार्यासाठी किंवा गंहोंतल्या तत्य- मारायणासाठीं वर्गणी मागण्यास येणारे लोक आपणांकडम जगण्याचा टॅक्स वसूल करून जातात या लोकांना ' नाहीं ' म्हणण्याची सोय आहे का

"लालन ण णीणी0??00??0? या पाप. . लपता 000 बनणणीणीपाीणीप2 पण णी णकलक टपटप पपी प) ण पन प मण

जगण्याच्या 2ब्स

हाना" काशी? 0 0ीीरट0श0 ११0१ १0॥॥0१0)!॥ 00 0” ११० १0 १0 पा 2०-००

कांहीं माणुसकी, धार्मिक बद्धि आपल्यांजंवंळ आहे की नाहीं ? आणि कद्रपणाचा आरोप आपण कां म्हणनं ध्या ! 'लोकापवादासाठीं म्हणन म्हणा किंबा स्वतःच्या मिडस्तेपणांमुळें म्हणा, आपण मुकाट्याने वर्गणी देतो. वर्गणीचा हिंदोध वगेरे पाहण्याची आपली अपेक्षा नसते, तरीसुद्धा आपण पेसे देऊन स्वतःची सटका करून घेत असतों. याला जगण्याचा टॅक्स म्हणूं नये तर काय ! तुम्हाला सुखासमाधानाने जगायचे असेल, तर एवढा दंड तुम्ही सोसलाच पाहिजे !

चोर आणि खिसेकापू हे सुद्धां आपल्याकडून टॅक्स वसूल करतात ! रस्त्यांत आपला खिसा कापला जातो किंवा फाउन्टन्‌ पेन लांबविले जातें. पण याबद्दह दुःख करून चालणार नाहीं ! तुम्हाला रस्त्यांत भटकायला पाहिजे, गर्दीत उभें राहून गंमत पाहायला पाहिजे; मग त्यासाठीं एवढा टॅक्स नको का भरायला

एखाद्याला पैसे उसने देत असतांना, आपण जगण्याचाच टॅक्स देत असतो. कारण, त्या माणसा- कडून आपल्याला पैसे परत मिळणार नाहींत याची आपल्याला खात्री असते. तरीसुद्धा आपण त्याला

अमतदाणी शड

.१ीटनपपाकापीणपपपधणपीण?णेपा0ीप२णण नाका

उसने पैसे देतों ! अगदींच हिदोबीपणानें. आपल्याला जीवन जगतां येत नाहीं ! वेळप्रसंगी नागवणूक, फसवणूक, लुबाडणूक, आपण करून घेतली पाहिजे. कांहीं कांहीं वेळेला पैसा अगदीं वाऱ्यावर सोडला. पाहिजे. जगण्याचा आवश्यक टॅक्स भरल्यावांचून आपल्याला गत्यंतर नाहीं !

जरा हळू

तहशील

दिवसेंदिवस माणूस हळू बोळूं ठागला आहे. एक- जण दुसऱ्याशी बोलतांना इतके हळू बोलतो कीं तिसऱ्याला तं कळावयाचें नाही. आजकाल माणूस हा बोलत नसून, कुजबुजत आहे, कानांत कांहीं तरी सांगत आहे ! कुठंही पहा, सारे जग कांहीं तरी खाजगी बोलण्यांत आणि हलक्या आवाजांत कुज- बुजण्यांत गढून गेळें आहे, असेंच तुम्हास दिसून येईल.

माणसाच्या वाणीमध्ये आज आवाज उरला नाहीं, जोर उरला नाहीं, मोकळेपणा उरला नाहीं. त्याचा 'सूर नरम व थंड पडला आहे. माणसांचे सर्वे व्यवहार

"पणणचीणशश शा चण 0०० एकक टटटीपणणपप?"ी?ी0ी?प"??पी?प?0ी?ी?0ीणी2ी?0?0?0?0”कीणी?0पय२?ण?0ी२कणण?पेफणणकीणलीण?२थणपटाणाली णप”कीणण?णी पण 0? णक 2020.“ - ०... ८ क ३१ ०-८ ८ टफ णापाणणपणीणणणी णह शण च

अमतवाणी २६

'शणिणाचीश 0 0ी?0?0 0000१च्ाकक 0७७७ १९०७ एकक कदली समिट कक कनी म, उद वट, -र-*->---५८५-५----०५५१८- ०० धल 00 00"? पणन 0 ण १ १ी 0ी १0

व कारभार जणं आंतल्या आवाजांत चालले आहेत आजकाल माणूस हलक्या आवाजांत कां बोलतो तें समजून घेणें मनोरंजक होई ल.

वाणी ही मानवाला लाभलेली मोठी देणगी आहे. परस्परांचे मनोगत, विचार, भावना, संव कांही वाणीच्या द्वारेच व्यक्त होऊं शकतात. वाणीमुळें प्रेमळ स्नेहसंबंध जोडले जातात आणि वाणीमुळें भांडण- तंटेही निर्माण होतात. स्तुति करणें आणि निंदा करणें हें बाणीमुळेंच साध्य झालें आहे. परमेश्वराचे भजन आणि शुंगारिक लावणी, मधुर गायन आणि कंटाळवाणें व्याख्यान, गोडगोड गप्पा आणि बायफळ थापा, या सर्व बर्‍्याबाईट प्रकारांना वाणीच जबाबदार आहे. राजकीय वाटाघाटी चालळविणें किंवा फिसकटून टाकणें, दमबाजी देणें अथवा क्षमा मागणें, हे सत्र

वाणीचेच चमत्कार आहेत

अशी ही सवगणसंपन्न वाणी माणसाला लाभलेली आहे. जो तो आपापल्या परीनें तिचा उपयोग करीत असतो. पण आजकाल माणसाने या वाणीचा उच्चार हलक्या आवाजांत करावा, याचा अर्थ काय ? माणस पूर्वीप्रमाणे मोठ्याने व उघडपणें कां बातचीत करीत नाहीं ? मोठ्याने बोलण्यास माणसाला भीति, लाज

अन्य

किंवा संकोच वाटतो काय ? आजकाल माणूस हळूच कां ब्रोढतो याचें कारण शोधून काढणें कठिण नाहीं माणसांचे जीवन भानगडींचें झालें आहे, म्हणून माणूस आज हळू बोलतो आहे. काळा बाजार, चोरटा व्यापार, बेकायदा व्यवहार, नफेब्राजी, ठांच- खाऊपणा, इत्यादि भानगडींमुळें माणसांच्या देनंदिन जीवनांत एक प्रकारचा चोरटेपण निर्माण झाला आहे. घरांत, दुकातांत, रत्त्यांत, जिकडे तिकडे माणसें जणूं काय एकमेकांच्या कानांत वोलतात असेंच दृश्य दिसन येत आहे ! जिकडे तिकडे कुजबूज, नेत्रसंकेत, गुप्त संभाषणे चाळू आहेत हळू बोलल्याशिवाय माणसाला आज गत्यंत(च नाहीं आपलें बोलणें तिऱ्हाइतानें ऐकूं नये म्हणून जो तो फार सावधगिरी घेत असतो

सत्यनारायणाच्या पूजेसाठीं जादा साखर काळ्या ब्राज्ञारांतून पैदा करतांना त्राण्याजवळ किती हळू बोलावे लागतें आपल्याला ! आणि वाणीही मग डोळे मोडून आपल्याला कानांत भाव सांगतो ! आणि मग आपणही “कबूल! म्हणून त्याच्या कामांत उत्तर देतो. अशा प्रकारच्या अनेक चोरल्या व्यवहारांमुळे हळू बोल्य्याची आपल्याला संवयच लागून गेलेली असते.

लांच देण्याच्या आणि घेण्याच्या प्रकारामुळेंही हळू

टटकी... णणक कट ० १४ एप क केणणपफतीपक णार 0000000 टजकटकचणीणीली धक 0 अक जणी ८. कलत शा कणी कटीकेककक करणच णचनी जळला काकण"

बोलण्याची. फॅडान निर्माण झाली आहे. या गप्त व्यवहारांत दोन्ही पक्षांचे संवाद इतक्या क्षीण आवा- जांत चालतात कीं, त्यांचें त्यांनाच परस्परांचे बोलणें ऐकं जात नाहीं, तरी पण उभयपक्षी समाधानकारक तडजोड होऊन प्रकरण निकालांत लागतं. या व्यवहारांत गन्हेगार हळू बोलतो आणि सरकारी अधिकारीही हळू बोलतो. चोरही हळू बोलतो. आणि पोलिसही हळ बोलतो. यावरून हळू बोलण्याच्या संबयीनें सर्वोनाच कसें झपाटठें आहे ते दिसून येते

हळ बोलण्याच्या या क्रियेला जातीय दंगेही फार हातभार लावीत आहेत. दंग्याच्या दिवसांत रोज भीतिग्रस्त अफवा उठत असतात. एकजण दुसऱ्याच्या कानांत हळूच कांहीं तरी सांगतो आणि घबराट पसरवबितो ! या दंग्यामुळे हळू बोलण्यास भलतेच उत्तेजन मिळत आहे !

बेकायदा दारूचा व्यापार आणि जुगार यांमुळेंद्ी हळू बोलण्याचा फेलाव झपाट्याने होऊं लागला आहे एकजण दुसऱ्याच्या हातावर. पावली ठेवून हळूच : पंजा ! म्हणतो आणि निघून जातो. दुसराही हळूच तिसऱ्याच्या कानांत असंच कांहीं तरी हळू सांगतो ! हळू बोलण्याची माणसामध्ये जणूं चढाओढ ठागलेली

आहे !

२३९

माणसाच्या चोरट्या भानगडींत तर हळू बोलण्याला फार महत्त्व आहे. आजकाल चोरट्या रोमान्सचा कार सळतुळाट झाला असल्यामुळें बागेत, कुंजांत, हाटेलांत, फॅमिली रूममध्ये, सिनेमा थिएटरांत नुसती कुजबुज चचाढलेली असते. चोरून प्रेम करणाऱ्या जोडप्यांनी हळू बोलण्याच्या कलेत महत्त्वाची मर घातलेली आहे यांत शका नाहीं

शाळेंत मास्तराची झोपमोड होऊं नये म्हणून मल : हळूच अभ्यास करतात. आणि चाळींत बोभाटा होऊ नये म्हणून नवराही हळूच बायकोजवळ भांडतो. नोकरांनी संप करूं नये म्हणून मालक दमदाटी न देतां त्यांच्याशीं हळू बोढठतो आणि मालकाजवळ पगारवाढीची गोष्ट नोकरही हळूच काढतो.

यावरून आजकाल जिकडे तिकडे हळू बोलण्याचा कां प्रधात पडला आहे तें कळून येईल, माणसांच्या जीवनांत काळा बाजार, चोरटा व्यवहार वगैरे अनेक भानगडी निर्माण झाल्यामुळें या जगांत प्रत्येक व्यक्ति गुन्हेगाराप्रमाणे हळू बोढत आहे! माणसाच्या बाणींतील _ सामर्थ्य, जोर, प्रामाणिकपणा नाहींसा झाला आहे. सर्वच धंदे चोरून करावयाचे आणि सर्व भाषा चोरून बोलावयाची !

4 अ ------ -----म----------“>::>>>>>>>::>>>>>--->>::२>>>>-->>>_> ** '*,' ५**%५/**/१/"-€- “<५८*.”१/%/१ ”'१/%/४/ १,” : /*१५८” १५/१/१.”६ / *.

गरजबंताला अक्कळ नसते असें म्हणतात. पण मला तें खरे वाटत नाहीं. उठट, गरजवंताठाचर अधिक अक्कल असबे, असें माझें मत आहे. गरजू माणूस नेहमीं आपलें डोके चालवीत असतो, धडपड करील असतो. आपली गरज भागविण्यालाठीं तो अनेक हिकमती करीत असतो. बिचारा बिनगरजू माणूस काय आपली अक्कल चालतील आणि कशाला म्हणून हाळचाळ करील

गरजवंताला अक्कळ नसते अशी जी म्हण आहे त्याला कारणही तर्सेच आहे. गरजू माणूस हा लाचार बनतो, अगतिक बनतो, त्याच्या बुद्धीचा गोंधळ

क

४९. गरजदंतारा अक्करु असते

पम्पसप-न---५पणापपपापाप--- ८---णपपपसटाट1-णा ण?णण२ पपी पणणणण प? प?0२कीली १??? 0ि0?0ी??0?0ी?0ी?2०णाणी पी की?ण?ीणी?णी?प टी यशी

भणणपणीणपन

उडतो आणि अशा त्या अडल्या परिस्थितींत वाटेल तो गाढवपणा करावयास तो तयार होतो, असं दिसून येत असल्यामुळेच, गरजवंताला अक्कळ नसते, असें म्हणण्याचा प्रघात पडला आहे. 'अडला हरि गाढवाचे पाय धरी! ही म्हण सुद्धां गरजबंताच्या लाचारींतूनच निर्माण झाडी आहे.

पण खोळ विचार करतां गरजवंताबद्दळ इतका गेरसमज करून घेण्याचें कारण उरत नाहीं. गरज- वंत हा खरोखर लोक समजतात तितका बेअकली नसतो. गरज ही शोधाची जननी आहे असं म्हटलं आहे, आणि गरजेंतूनच अनेक नवीन नवीन शोध जन्मास येत असतात. त्या त्या वेळीं निर्माण झालेल्या गरजेसुळेंच मानवी बुद्धीनें अचाट कामें केढीं आहेत. विचार करण्याची शक्ति, धाडस करण्याची स्फूर्ति गरजेंतूनच माणसाला प्राप्त झाठेली आहे.

गरजवंताला अक्कल नसते, असें म्हणण्यांत कांहीं अर्थ नाहीं. उलट वेळप्रसंगी गरजवंत माणूस अशी कांहीं अक्कलहुषारी दाखवितो कों लोकांनीं चकित होऊन त्याचें कौतुकच करावें!

माझेंच उदाहरण पाहा ! माझें कधीं काळीं ल्म

होईल, यावर कुणाचाच विश्वास नव्हता. पण मला अ.

अमुतदाणी डर

-लपटटपपट--५-ा--*--ाा:

गरज भासतांच मीं लग्न करून दाखविले. एका फार शहाण्या मुलीला मीं असें कांहीं बनविले, अशा कांहीं थापा दिल्या आणि तिला अशा कांहीं गोत्यांत आणलें कीं माझ्याशीं तिळा लग्न केल्यावांचून सुटकाच नव्हती ! आतां मला सांगा, माझ्यासारख्या बावळट माणसाच्या डोक्यांत एवढी कल्पकता कशी आली ? एवढं चातुये कोठन आलं ? गरजंतनच नाहों का हा चमत्कार घडून आला ? गरजवंताला नुसती अक्कळ असत, इतकेच नव्हे, तर त्याची विचारशाक्ति वाढतच असते. गरजू माणूस हा सदेव गंभीर विचारांत गढळेला असतो. त्याच्या सुपीक डोक्यांत वेचारिक आंदोलन नेहमीं चाळू असतें. या विचारांतून पुढें त्याला प्रकाश दिसत असतो.

: गरज सरो, वैद्य मरो ! ' ही म्हण सुद्धां गरजू माणसाच्या अक्कलहुषारीचाच डोळ मिरवीत आहे. गरजेपुरते एकाद्याला जवळ करून, गरज सरतांच त्याला दूर सारणे, हा मुत्सद्वेगिरीचा कळस आहे! धू्तपणाचें ह लक्षण आहे. याला मानसिक तयारीही खप लागते. सर्वसाधारण माणसाला हॅ कृत्य उलट्या काळजाचे वाटेळ, कारण उपकारकर्त्यांबद्दळ कृतज्ञता बाळगणे हा माणुसकीचा धम आहे, अशी समजूत

गरजवंताला अक्करु असते.

आहे. त्यामुळे जो आपली गरज भागविण्यास उपयोगी पडला, त्या उपकारकत्यांकडे पाठ फिरविण्याचा दुष्टपणा सहसा कोणी करणार नाहीं. असं असुनही : गरज सरो; वेद्य मरो ! ! ही म्हण प्रचारांत येण्याचे कारण काय? कांहीं भयंकर गरज लोकांच्या कावे- बाज आणि कृतध्न आचरणांतनच या म्हणीचा जन्म झाला नाहीं काय?

माणसाला या जगांत कोणत्याही गोष्टींची गरज भासं नये हं चांगलें. पण कधीं कधीं गरजेमुळेंच माणसांच्या अंगांत उदात्त गुण निमोण होतात विदोषतः धाडसीपणा हा गरजेंतनच प्रगत होतो. उदाहरणार्थ गरजू संपादकाकडे पाहा. चांगळें लिखाण जवळ नसल्यामुळें मोठ्या फिकिरींत पडलेला तो गरजू संपादक शोवटीं वैतागून भिकार लेखकांचे सटरफटर लेख छापावयास देतो ! त्याच्या या घाडसाचें कारण काय ? गरजेमुळेंच एवढें धाडस करण्यास तो प्रवृत्त झाला नाहीं काय !

ऐन वेळीं आगगाडीचें तिकिट आपणांस मिळत नाही. आणि आपल्याला प्रवासाची तर फार जरूरी आहे ! अशा वेळीं आपण बेधडक बिनतिकिटारने प्रवास करितोंच कीं नाहीं ! हा धाडसीपणा गरर्जे- तूनच आपल्या अंगीं निमाण झाला नाहीं का?

अमुतवाणी

णपाण0 "ण णाणा*णापापटटपप्---

टं

गरजेमुळेंच माणूस आणखी कसा कसा धाडसी

बनतो पाहा ! चाळीस वर्षे ब्रह्मचारी जीवन कंठिलेल्या माणसाला पुढें लग्नाची गरज भासूं लागली तर तो किती धाडसी बनेल याचा विचार करा ! एक तर तो चोरून धंदे करीळ किंवा उघड लग्न करील! या दोन्हीं गोष्टींना धाडस लागतें आणि हें, धाडस गरजें- तून'च निर्माण होतें, हें निर्विवाद होय !

चाळीस वर्षे नेष्ठिक ब्रह्मचर्य पाळल्यानंतर प

२२ १

अगतिक होऊन लग्नास तयार होणें, याला तुम्हीं काय म्हणाल £ पराभव ? छे ! हिंमत ! घडाडी!

गरजेमुळेंच माणसांचें जीवन प्रगतिकारक बनत असतें यांत शंका नाहीं ! गरजेंतूनच माणसाचा आर्थिक विकास आणि बौद्धिक विकासही होत असतो. माणसाला आर्थिक गरज भासूं लागली कीं, तो अधिक पेसे मिळविण्याची धडपड करीत असतो. आणि वौद्धिक गरज भासूं लागली कीं अधिक ज्ञान मिळविण्याचा खटाटोप करीत असतो. विकज्ञानश्ास्रांतील नवीन नवीन शोधसुद्धां त्या त्या परिस्थितीच्या गरजें- तूनच निर्माण झाले. निरनिराळ्या रोगांवर नवनवीन योजना यासुद्धा गरजेंतूनच निर्माण झाल्या.

२७

ट्‌

*----द----->-प---८पण--५॥५-॥प-५--५-॥-- "पा---:४---ापपपपपपीपप'ीपापी प? "०? २" २१0 0? 0 एण?प?प/णी?0?0ी?ीफ?१ ०१ 0??0ी?- | पण टीप "णाली

१४८५

जालक मोजका मीन ही अनल अका

गरजदंतारा अकर असते

८-2 ण ---------:-4५८प----->-ट---ाा-प-शप- पा ाापप-ापध-ाप पी 0ण0ण00णण

एकंदरींत माणसाची अक्कल, बुद्धि, कर्तबगारी

या सर्वांच्या विकासाला गरज हेंच मुख्य कारण आहे. म्हणून माणूस हा नेहमीं गरजू असावा. त्याशिवाय त्याच्या अकलेचे चीज होणार नाहीं. “ गरजवंताला अक्कल नसते ! असें जे म्हणतात, तें खोटें असून गरजवंताठाच खरी अक्कळ असते.

हुंड्याची चाल

या जगांत असे कांहीं भाग्यवान पुरुष आहेत, कीं त्यांना ठय़ाच्या वेळीं बायको मिळते आणि वर हुंडाही मिळतो. अशा पुरुषांना बायकोसाठी लगन करावयाचे नसून, हुंड्यासाठीं तें करावयाचें असतें. पण हुंडा ही बायकोप्रमाणें फार वेळ टिकून राहणारी वस्तु नाहीं. हुंड्याचे पेसे संपून जातात आणि बायकोच तेवढी शिल्लक राहते !

हुंड्याची चाळ चांगली आहे कीं वाईट आहे, तें मळा नक्की माहित नाहीं. कारण, मला त्याचा अनुभव नाहीं. माझ्या लग्नाच्या वेळीं बघधुच्या बापानें मला हुंडा देऊं केला असता, तर तो मीं नाकारला

>“

हुंडयाची चारु

असता कीं नाहीं, तें मीं सांगं हाकत नाहीं ! पण आज लग्नानंतर बऱ्याच वषांनी मीही स्वतः मुलीचा बाप झालो असल्यामुळे हुंड्याच्या चालीविरुद्ध माझंही मत बनूं लागळें आहे.

हुंड्याच्या राक्षसी रूढीबद्दळ संतापाने लिहिण्या- सारखं आतां कांहीं उरले नाहीं ! इतके हुंडयाविरुद्ध लोकमत तयार झालें आहे. हिंदु समाजांतून ही घातुक चाल हळू हळू नष्ट होत आहे. सरकारही हुंड्याविरुद्ध कायदा करीत आहे. हुंडा देणें आणि घेणें गुन्हा ठरणार . आहे, आणि नव्या संस्कृतींत वाढलळेळे आजचे तरुण आणि तरुणी, या हुंड्याचा पुरा बींमोड केल्याशिवाय राहणार नाहींत.

हुंड्याची चाळ फार वाईट आहे ह कोणीही नाकबूळ करणार नाहीं. ग॒हिणी म्हणून एखाद्या स्रीला पत्करतांना, तिच्या पाठकाकडून पेसे उकळणे, हा अधमपणा होय. हुंड्यामुळें अनेक वधुूपिते कर्जबाजारी झाळे आहेत आणि कांहीं मुलींनी आत्महत्याही केल्या आहेत.

पण त्याचबरोबर हुंड्याच्या राक्षसी रूढींत दडून बसलेली मानवताही लक्षांत घेतली पाहिजे. हुंड्याची

अना

कटा थीकाणापाप ्टटटसलटमनभन, वि मकनन य्&

नना

अमुतवाणी

चाळ जितकी वाईट आहे, तितकी ती चांगलीही आहे !

किती तरी कुरूप मुटींचीं ढय़ें हुंड्यामुळेंच घडून आलेलीं असतात. प्रत्येक पुरुषाला वाटतें कीं आपली बायको रूपवान असावी. पण तो जाणून बुजून जेव्हां कुख्प मुलीशीं टम्म करतो, तेव्हां तो किती मोठा त्याग करतो ! या त्यागाचे मोळ म्हणून त्यानें हुंडा कां घेऊं नये ? वधूपित्यानें हुंड्याच्या रूपानें केठेला त्याग हा जांबयाच्या त्यागापेक्षां कमीच आहे!

त्याचप्रमाणें कांहीं कांहीं अडकून पडलेली, रखडून राहिलेली टगे, हुंडयामुळेंच निर्विध्नपणें पार पडूं शकतात. हुंडा हा लगनांतील विध्न दूर करण्याचा एक जालीम उपाय होय !

आपली मुलगी चांगल्या संपन्न घरांत पडावी, असें प्रत्येक प्रेमळ बापाला वाटत असतें. त्यामुळें विशिष्ट 'स्थळा' कडे चढाओढ लागलेली असते. या चचढाओटींतून नवरदेवाचा लिलांव सुरू होतो आणि आंकडा वाढत जातो.

हुंडा हा कायद्याने अजिबात बंद होऊं राकेल असं वाटत नाहीं. फार वाच्यता न करतां सासरा

"४८

४९

हुंड्याची चारु

आपल्या जांवयाळा गुपचूप “गुप्त दान' सहज देऊं

शकतो. जोपर्यंत या जगांत गरजू वधूपिते आणि संधिसाधु नवरदेव आहेत, तोंपर्यंत हुंड्याचा काळा बाजार चाळूच राहणार !

आतां एखाद्या वधूपित्यानें खुणा केलेल्या नोटा जांबवयाळा देऊन, पोढिसांची भाड आणण्याची कारवाई केढी, तरच त्या कायद्याचे कांहीं चीज

१. र्व

ज्यामध्ये आपण आपले तोंड पाहतो, त्याला आरसा म्हणतात. किंवा ज्यामध्ये आपण आपलें तोंड पाहन, भळती समजत करून घेतो, त्याला आरसा म्हणतात. माणसाला स्वतःचा चेहरा डोळ्याला दिसत नसल्यामुळे, तो कसा काय आहे; याविषयीं मोठें कुतूहल असतें. आणि हे कुतूहूळ आरसा निवारण करीत असल्यामुळे, माणसाठा आरशाबद्दळ एक प्रकारचा जिव्हाळा वाटणें साहजिक आहे.

पण प्रत्येकाने केवळ आपल्याला चेहरा आहे म्हणन आरशांत पाहणें योग्य नाहीं, अज्ञानांत सुख असतें हें जाणून, कांहीं शाहाणे लोक जर आपल्या

सुखी होतील ! कित्येक लोक आरशांत पाहून गांवांत तोंड दाखविण्यास लाजतात !

कांहीं जणांच्या बाबतींत आरसा हा मनस्तापाला कारण होत आहे. आपण कुरूप आहोंत किंवा बावळट आहोंत, आपण नकटे आहोंत किंवा धाकटे आहांत, आपला डोळा तिरळा आहे, किंवा कान लांब आहे, अशा वेगवेगळ्या कल्पना माणूस आरशांत पाहून करून घेतो आणि दुःखसागरांत बुडून जातो. माणूस आरहशांत पाहण्याच्या फदांत पडला नसता तर या विवंचना करण्याचा प्रसंग त्याच्यावर ओढवला नसता !

मी ज्या ज्या वेळीं आरशांत पाहतां, त्या त्या वेळीं माझी दाढी वाढली असल्याचें मळा दिसून येतें आणि मी कासावीस होतों. माझी दाढी वाढली आहे, ही जाणीव मळा आरशाखेरीज दुसरा कोणीही करून देत नाहीं. किंवा माझी दाढी वाढल्याबद्दह कोणी तक्रार करीत नाहींत किंवा कोणी टवाळी करीत नाहींत. पण आररांत ती दाढी पाहिल्याबरोबर सारे जग माझ्याकडे तुच्छतेने हंसत आहे, असाच मला

भास होतो. आणि मग मी कुणाकडून तरी दोन आणे

ह्रवाणणणप १०9

अमुतवाणी

७-५५-.५-४-४णी 0000000 णशा ीटीशटीश0?00?0ी?0ीी0 0 0प)0 0000 0 00 00 0ी0ी0ी?0ीण?000 पी ण0?0७)00?08२णकटणण णत “------५५----५--॥५--ू--::-::८-८-:-८-:८:८4----८-५--०-०-८८०८०---०-००-०५ााा----॥---८८॥५-/--८८पाप शशश

उसने धेऊन न्हाव्याकडे पळत जातां ! माझी इतकी विनाकारण तारांबळ उडविणारा आरसा, ही एक उपदृब्यापी वस्तु नाहीं काय?

आरदाची उपयक्तता कोणी कितीही सांगो, पण मी तें मान्य करीत नाहीं. आरशामळं माणसाच्या सोंद- यात, संस्कृतींत किंवा नीटनेटकेपणांत भर पडत आहे, हें कबूळ करण्यास मी तयार नाहीं. उलट, माणसांमध्ये जें काय थोडेबहुत सोंदर्य आहे, तें आरशामुळे नष्ट होत आहे, असें माझे प्रामाणिक मत आहे. सुंदर चेहऱ्याची स्री फाजीछ रंगरोगण करून व तोंडाला पावडर फांसून, स्वःताला हास्या- स्पर आणि कुरूप करून घेते. केवळ आरशात पाहून, तिळा आपला चेहरा अधिक बिघडवून घेण्याचा मोह होतो !

ज्या स्रिया आपण कुरूप समजतां, त्या खरोखर तदा नसतात. पण आररशांत पाहून त्यांनीं तसा नट्टापट्टा केला असल्यामुळें, त्या आपल्याला कुरूप दिसतात. हा त्यांचा दोष नसून आरश्याचा दोष आहे.

आरकशांत पाहण्याच्या संवईमुळे माणसाचा बहु- मोठ वेळ वायां जात असतो. बिरोषतः ख्ररियांचा तर बराच वेळ आरशामध्येंच जात असतो ! वेळेच्या

ष्र

टापा पाण

आरसा

"ऱाा-:---:->---५--ाटपपपपप----॥पप----:-:--५५५---पणणा----

अपव्ययाप्रमाणेंच पेशांचाही अपव्यय आररशामुळें होतो. रोज नवीन नवीन फॅशन करण्यापायीं विना- कारण पैसा खर्च होत असतो. आणि या सरव अनथोठा जबाबदार आरसा !

आरशामुळें माणसाचे डोके फिरून त्याला वेड लागते, हे. आणखी एक दुदैव होय. कांहींजण आररांत पाहून स्वत:शींच हंसतात, आरशांत डोळे मिचकावतात, सभेत करावयाचे भाषण अगोदर घरां आरशांत पाहून करतात ! अशा प्रकारचे हे चाळे पाहिळे म्हणजे, आरशाविषयीं भयंकरच घडकी भरते ! अश्या या आरश्ांत जाऊन तांड पाहण्यापेक्षा त्याला लांबूनच नमस्कार करावा, असें वाटतं !

घरांत आणि घराबाहेर ! ११

या जगांत माणसाला घरदार असगें ह प्रतिष्टित- पणाचे लक्षण समजले जातें. घरदार असलेला माणूस हा कुटुंबवत्सळ व अन्रूदार समजला जातो. याउलट, ज्याला घर नाहीं असा माणूस फटिंग ब मवाली समजला जातो. घर नसलेल्या माणसाबद्दळ समाजांत चांगळें मत नाहीं.

आणि घर नसलेल्या माणसाचीही चारचोघांत मोठी फजिती उडते. “ तूं कुठें राहतोस? ' असा जर त्याला प्रश्न केला, तर तो गोंधळून जातो! ' घर ना दार देवळीं बिऱ्हाड ! ' ही म्हणही अशा गृहहीन माणसाची नालस्ती करण्यासाठींच प्रचारांत आली असावी.

८-------------८-२-८५८----पपप-दप---::८-८-८-२--८-८५--२>-2-----८८:<--2२2-22>>>>><>-<-<---ापा-पापपपापाीप----५--००-ाााााााा--३

५५ घरांत आणि घराबाहेर

शनन: पस

पण खरोखरच धराला एवढं महत्तव आहे काय? घर असलेला माणूस हा घर नसलेल्या माणसापेक्षा श्रेष्ठ आणि सभ्य कां समजला जावा ? घरदार असल्यामुळे माणसाच्या जीवनांत आणि स्वभावांत कांहीं क्रांति झाडी आहे काय ?

घर हं माणसाला आवश्‍यक आहे ही गोष्ट खरी. घरामुळें माणसाला गृहसोख्य ठाभतें. थंडीवाऱ्यांत आसरा म्हणन, जेवणाखाण्याचें ठिकाण म्हणून, संसार करण्याचें स्थळ म्हणन धर हें ठौक आहे. पण घरामुळें माणस्ताचा दजा वाढतो आणि तो अन्रदार बनतो, हें कबूल करण्यास मी तयार नाहीं ! घरामुळे माणसाच्या संस्कृतींत आणि सञ्जनपणांत भर पडत आहे, असें मला वाटत नाहीं !

खर॑ म्हटलें तर, माणूस घराबाहेरच अधिक शोभून दिसतो. घरांत तो तितकासा शोभून दिसत नाहीं. घराबाहेर अत्यंत सभ्य व संभावित दिसणारा माणूस, घरांत रानटीपणाचें वर्तन करतांना आढळून येतो. बाहेर कुणाशींही न भांडणारा माणस, घरांत आपल्या बायकोशीं आणि इतर नातेवाइकांशीं भांडतो पोराबाळांवर खेंकसतो आणि गडी माणसांना दम देतो. बाहेर खाणावळींत मुकाठ्यानें जेवणारा माणूस

अमुतवाणी

जनन ००001441.न621002ाभअभअ2010002._ ज्र ळा नानाला - >>>"

घरांत मात्र जेवणांत खोड्या काढतो. बाहेर व्यवस्थित सुंदर पोषाख करून हिंडणारा माणूस घरांत अजा- गळाप्रमाणे पंचा नेसून कसा तरी आडवा पडलेला असतो. एकंदरींत माणूस घरांत आल्याबरोबर आपला दजा आणि योग्यता विसरून जातो; असंस्कृत, अडाणी व रानटी बनतो.

घरामुळें माणसाची जरा तरी उन्नाते झाली आहे का? उलट अवनतीच झालेली दिसून येते. धघरामुळें माणूस घरकोांबडा व आळशी बनतो. बाहेर खूप उद्योग व परिश्रम करणारा माणूस घरांत झांपा काढतो, पस्ते खेळतो किंवा चकाट्या पिटीत बसतो ! मूखपणाचें लेखनही करतो ! म्हणजे, माणूस आपल्या बहुमोल वेळेचा दुरुपयोग करतो !

घरांत आल्यावर माणूस किती क्षुद्र पातळीवर येतो तें पाहा ! बाहेर राजकारणाच्या गहन उलाढाली करणारा माणूस घरांत कांदेबटाट्याचा आणि मीठ- मिर्चीचा हिशोब करीत वसतो. इंग्रजांचे पारिपत्य कसें करावें, या गंभीर विचारांत असलेला माणूस घरांत आल्याबरोबर तेथल्या उंदरांचें आणि ढेकणांचें पारिपत्य कसें करावें, हा विचार करतो ! घरांत

५८

५७ घरांत आणि घराबाहेर आल्याबरोबर माणूस जगाला विसरतो आणि त्याची दृष्टि संकुचित व क्षुद्र बनते !

कित्येक फॅरानेबळ स्रिया बाहेर सुंदर दिसतात.

पण घरांत कुरूप दिसतात. हा त्यांचा दोष नार्ही, घराचा दोष आहे !

असें असूनही घर ही संस्था मोठ्या मान्यतेला पावली आहे. घराचा बडेजाव फारच होत आहे आणि घरदार असलेला माणूस समाजांत प्रतिष्ठित व संभावित समजला जात आहे ! समाजाची ही समजूत अशीच असणें हितावह आहे ! कारण, अक्ञानांतच सुख असतें, नाहीं का?

स्पष्टवक्तेपणा |

१2५४४४0 टी0ीपा*ना“ा- “*“*५"% ५४४५८” -१*५4५

१

स्पष्टवक्तेपणा हा एक फार मोठा गुण समजला जातो. जगांत स्पष्ट बोलणारे लोक फार थोडे असतात. एखाद्या माणसाविषयींचें आपळें खर॑मत, त्या माणसाच्या तोंडावर बोळून दाखविण्यास बरेच लोक तयार नसतात. एखाद्याच्या तोंडावर स्पष्ट बोलण्यास कांहीं जणांना भीति वाटते, कांहीं जणांना संकोच वाटतो, आणि कांहीं जणांच्या स्वभावांतच ते नसते.

ज्यांच्या अंगीं स्पष्टवक्तेपणा आहे, तो स्वतःला मोठा प्रामाणिक, निर्भय व शूर समजत असतो. कुणाचाही भीडमुलाजा न बाळगतां, स्पष्ट बोलण्याचे

--टप--२८--५--८---:--८८/८८८८५५- णय ाटी-

५९ स्पष्दक्तेपणा !

नीना मनान ८ -- पभ: .प----:----:2:--:८-८--7८/

मनोधेय॑ आपल्यामध्ये आहे, या भमेंडींत. तो जगाकडे तुच्छतेने पाहत असतो ! आपल्या स्पष्टवक्ते- पणामुळे, सारे लोक आपल्याला वचकून असतात, असाही एक आसुरी आनंद त्याच्या मनाला वाटत असतो.

स्पष्टवक्तेपणाचा बडेजाव कोणी कितीही मिरवोत, पण मला मात्र हा कांहीं चांगला गुण वाटत नाहीं. उलट स्पष्टवक्तेपणा, हा व्यवहाराला मारक आणि शिष्टाचाराला बाधक असा एक दुर्गुण आहे, असें माझें मत आहे. स्पष्टवक्ता माणूस हा जगांत नेहमी अप्रिय असतो. कारण आपल्या सडेतोड बोलण्याने तो इतरांच्या भावना दुखवीत असतो ! तेव्हां हा नसता उद्योग करा कशाला £? गाढवाला गाढव म्हटल्याने जर त्याला राग येत असेल, किंवा त्याच्या भावना दुखत असतील तर त्या बिचाऱ्या प्राण्याला गाढव म्हणून कां हिणवार्वे ?

अत्यंत व्यवहारशून्य माणूसच स्पष्टवक्ता होत असतो. ज्याला व्यवहार साधायचा आहे आणि चार लोकांचीं मर्न संभाळायचीं आहेत, त्याला स्पष्टवक्ता होऊन भागणारच नाहीं.

| माना क

काले रांत्रींच पाहा ! मी एका संगीत बेठकीला गेलों होतों. गाणाऱ्या बाईचा आवाज चांगला नव्हता. दकंदर संगीत बेसूर आणि ककराच होतें. पण गाणें संपल्यावर जेव्हां त्या बाईने मला विचारलें ' कसं काय झालं माझं गाणं १? ! तेव्हां मीं मान डोलतीत ठांसून उत्तर दिळें की, “वा! छान! फार दिवसांत अशी सुंदर चीज ऐकावयास मिळाली नव्हती ! ' |

माझ्या या उत्तराने ती बाई इतकी खूष झाली कीं, ताबडतोब माझ्या पुढ्यांत मसाल्याचे दूध आणि पानाचा विडा येऊन पडला! मी जर स्पष्टवक्ता बनला असर्तो, तर माझा असा आदरसत्कार झाला असता का? _ आज सकाळींच एक कवि माझ्या दारांत येऊन काव्यगायन करू लागला ! मला त्या कवितेंतला कांहीं अर्थ कळला नाहीं.. म्हणून का मी माझें स्पष्ट मत सांगून टाकन, त्या कवीच्या प्रतिभेचा गंळा दाब £ उलट, मी त्या कवीची पाठ थोपटली आणि अश्याच कविता खूप लिहीत चला, म्हणून जोरदार शिफारस केली ! मीं मनांत म्हटले, लेकाचा मरेना भिकार कविता खरडून ! रिकामटेकड्या माणसासं

८९

स्पष्टदकतेपणा |

“टकल डन

दुसरं तरी काय करावं? आपलं काय जात आहे

त्यांत? उगाच माझं स्पष्ट मत व्यक्त करून, त्या कवीला कां चिडवा ! आणि जगांत एक इत्रु कां निर्माण करून ठेवा?

माझ्या ओळखीचा एक मुखरार पण भ्याड माणूस आहे. पराक्रमाच्या आणि वौरश्रीच्या बाता तो नेहमी झोंकीत असतो. पण गांवांत दंगा किंवा एखादी ऱचचळवळ चाळू असली को हा माणूस दरवाजा बंद करून बसतो ! पण यासंबंधीं त्याला मी कधींही हिणवीत नाहीं. उलट, त्याच्या म्याडपणाला ' मुत्सद्दे- गिरी ' * धूर्तपणा ' असें गोंडस नांव देऊन मी त्याचा गौरव करीत असतां. “ अविचाराने तं भलत्या चचळवळींत पडत नाहींस, वेळ आली म्हणजे पराक्रम करून दाखविण्यासाठी तं आपली शाक्ति राखन ठेवली आहेस! असे जेव्हां मी बोळून दाखवितां, तेव्हां त्याला मठभर मांस चढतं आणि चहा-चिवडा देऊन तो मला संतुष्ट करतो ! त्याच्याजवळ मीं माझ्या स्पष्टवक्तेपणाचं प्रदरशांन केलें असतं तर शिरमिंदा होऊन, तो माझा सहवास टाळूं ठागला असता, आणि त्याच्या बाचाळतेनें लाभणाऱ्या करमणुकीला मी

मुकर्ला असतो,

अमुतदाणी ६२

---:-----::::-:--८--८-ाश£५४ण

माझ्या शेजारचा एक गृहस्थ अतिशय खादाड आहे. पण तसें स्पष्ट बोलून मी त्याच्या खादाड- पणावर कां टीका करूं? मार्झे थोडेच खातो तो! उलट, ' तुमची पचनशक्ति किती दांडगी आहे हो! आजकालच्या तरुणांना दोन पोळ्याही पचवितां येत नाहींत ! ' असें म्हणून मी त्याचें कोतुक करतो ! याचा परिणाम असा होतो कीं तो गृहस्थ कधीं कधीं आपल्या पंक्तीला मलाही घेऊन बसतो !

- माझी एक मैत्रीण जरा अशीतशीच आहे. रस्त्याने चालतांना ती खूप नखरा करते आणि पदराचं तर तिळा भानच राहत नाहीं. म्हणून तिच्यावर मी नि्लंजपणाचा आरोप कधींही करीत नाहीं! उलट मी तिची तारीफ करतों, ' अहाहा ! किती माकळ्या मनाची अछुड बालिका ! मनांत कसलंहि पाप नाहीं! कशी तरी चालते, कशी तरी बोलते, कशी तरी हसते ! !

_ माझे हें उद्गार ढोंगी आहेत यांत शंका नाहीं. पण स्पष्टवक्तेपणा गाजवून तिच्या भावना कां दुखवा ! तिचा पदर जरा खांद्यावरून ढळला म्हणून राष्टार्चे असें काय फार मोठें अकल्याण होणार आहे £

६३ | स्पष्टवक्तेपणा 1.

बाणा पण0णीणाणपीप??८?१ी८9ळ-

म्हणजे माणसाने आपले स्पष्ट मत दाबून ठेवून ढोंगीपणाचें वर्तन ठेवावें काय ? खोटी स्तुति आणि हांजी हांजी करीत सुटावे काय? मी तसा कधींच आग्रह धरीत नाहो. समाजकटकांचा दंभस्फोट करण्यासाठीं स्पष्टवक्तेपणा जरूर असावा ! स्वार्थसाधु लोकांची कारवाई वेशीवर टांगण्यासाठीं स्पष्टवक्ते- पणाचा जरूर अवलंब करावा. पण उठल्या सुटल्या प्रत्येक व्यक्तीचा दोष दाखवीत सुटणे, लहान सहान .. व्यक्तीच्या हळव्या भावनांना चिमटा घेत बसणें, हा कांहीं चांगला उद्योग नाहीं !

शिष्टाचार १९

दारांत आलेल्या माणसाला ' या बसा ! म्हणून आपण त्याचें स्वागत करता. हा एक सर्वसामान्य शिष्टाचार आहे. पण दारांत येणारा प्रत्येक माणूस हा स्वागताह॑ असतोच असें नाहीं ! कांहीं माणसें आपल्याळा नको असतात, कांहीं माणसें दारांत पाऊल ठेवण्याच्या लायकौचीं नसतात ! कांहीं रिकामटेकडे लोक आपला वेळ आणि चहा घेण्यासाठीं आलेले असतात ! तरी पण त्या सवोना आपण मोठ्या सोजन्यानें ' या बसा ! ! म्हणतो. इतकंच नव्हे, तर ६ वा ! तुम्हाला पाहून फार आनंद झाला ! ' ' चहा घेता का काफी १' ' प्रकृति ठीक आहे ना? ' वगैरे

दण

पपा "0101001"? (णीस -(फ-------::२::२२<::२>>----:----२---५->>2---५--८८-॥-५-- याट

फाजील कळकळ दाखवून व अनेक प्रकारच्या

बतावण्या करून आपण त्या माणसांना घालवून

देतों !

शिष्टाचार म्हणजेच ढोंगबाजी ! एका माणसाने दुसऱ्या माणसाजवळ जें कांहीं खोटें नाटक कराव- याचे असतं त्यालाच शिष्टाचार म्हणतात.

£ थँक यू! ' ' सोरी! “ माफ करा ' इत्यादि शाब्दप्रयोगही शिष्टाचाराचे स्वस्त नमुने होत ! गर्दीत एखाद्या बाईला धक्का लागळा तर “माफ करा! म्हणणें एक वेळ शोभून दिसेळ. पण ठाचारपणें हात पुढें करून उभा असलेल्या भिकाऱ्याला “ माफ. करा म्हणण्यांत प्रयोजन काय ? त्याला सरळ : पुढे जा म्हणून कां सांगत नाहीं £ “* माफ करा! म्हटल्याने भिकाऱ्याची निराशा कमी प्रमाणांत होते आणि ' पुढें जा ! म्हटल्याने निराशा तीत्र होते पण शिष्टाचाराचे गोंडस शब्द बापरून आपण किती चांगुळपणानं मिकाऱ्याची हकालपट्टी करतां !

: थँक यू ' या शाब्दप्रयोगाला तर धरबंधच उरला नाहीं. बिडी शिलगाब्र्‍याळा कोणी काडी दिली तरी आपण ' थँक यू ' म्हणून कणांतून मुक्त होतो !

अमुतदाणी ६६

क्षुछक कारणासाठींही आभारप्रदर्शीनाचें ढोंग किती करावें लागतं आपल्याला ! |

एकंदरींत शिष्टाचाराच्या या उपाधीमुळें माणसाची मोठी कुचंबणा होते यांत शंका नाहीं. मनांत नसतांना कित्येक नखरे आपल्याला करावे लागतात, नाटकी भाषा बोलावी लागते, हास्यास्पद अभिनय करावे लागतात ! ढोंगाची आणि . सांगाची बतावणी करून वेळ मारून न्यावी लागते ! . आणि रस्त्यांत ओळखीचा माणस भेटला तर त्याच्याकडे दुलंक्ष करून तुम्हाला पुढें जाण्याची सोय आहे का? शिष्टाचार-पालनासाठीं तुम्हाला कांहीं रंगदंग करावे लागणारच ! नमस्कार, सलाम किंवा निदान मान वांकडी करून मूक अभिवादन ! कांहीं" तरी तुम्हाला करावे लागणारच ! असें कांहीं केल्याशिवाय जर तुम्ही पुढें जाळ तर अशिष्ट, जंगली किंवा उमट, मिजासखोर, म्हणून तुमची गणना होइल ! परस्परांच्या प्रेमापेक्षा परस्परांच्या भीतीनेच आपण कसे तत्परतेने शिष्टाचार पाळता !

एखादा माणूस आजारी पडला तर त्याला भेटाव- यास बरेच जण जात असतात. अर्थात्‌ सारे जण गंभीर चेहरा करून प्रकृतीची चोकशी करीत

६१७

शेष्टाचार

न-:-:-३--4--८-८-०८८--४ापप------::---ए-पाफप:---५------५॥पापप->>->८<-

असतात. या सवाना त्या आजारी माणसाविषयी

फार चिंता लागून राहिलेली असते, अशांतला भाग नाहीं ! कांहीं जणांना खरोखर कळकळ असेल, पण कांहीं जण केवळ औपचारिक भेट देण्यासाठींच आलेले असतात ! आजारी माणसाला भेटणें ह्या एक शिष्टाचार आहे एवढेंच त्यांना माहित ! अशा ढोंगी माणसांच्या गर्दीमुळे आजारी माणसाला विश्रांति मिळण्याऐवजीं उपद्रवच होतो ! आणि ढोंगी लोकांचा बहुमोल वेळही शिष्टाचार दाखविण्यामध्यें विनाकारण खच होतो!

माणसानं शिष्टाचार पाळं नयेत असें मी म्हणत नाहीं. उठट, आजच्या सुसंकृत युगांत शिष्टाचारा- शिवाय माणूस शोभत नाहीं. पण शिचष्टार हा माणसाच्या सतूप्रवृत्तींतीन जन्माला आला पाहिजे. लबाडींतून नव्हे !

उपदेश १४

: मोड फार खाऊं नये, खोटें कधीं बोलूं नये * अशा प्रकारचा उपदेश शाळेतल्या मुलांना पंतोजी करीत असतात. हीं मुलं मोठीं झाली म्हणजे देशांतले पुढारी त्यांना वेगवेगळा उपदेश करतात ! आजकाल ह्विंदुस्थानांत जिकडे तिकडे उपदेशच ऐकूं येतो ! : शांत राहा ! ! ' अहिंसा पाळा ! ' “ सत्य बोला! ! : शेजाऱ्याबर प्रेम करा ! ' अशा प्रकारच्या उपदेशाने वातावरण गजबजलेले दिसून येतं ! हिंदी लोकांना हिंदी पुढारी जितका उपदेश करतात, तितका जगांत कुठल्याही राष्ट्रांतल्या लोकांना तेथले पुढारी करीत नसतील !

उपदेळ

अरेरे ! हिंदुस्थानच्या लोकांना कांहींच अक्कल नाहीं? स्वतःचे बरेवाईट त्यांना कळत नाहीं का! त्यांना स्वतंत्र विचारशक्ति नाहीं का? लहान मुलांना : बाळ्या, खोड्या करूं नकोस ' असा प देश कर- तात, तसा या पुढाऱ्यांनी आम्हाठा एकसारखा उपदेश करीत सुटावे याचा अर्थ काय? आमचे केस पिकळे, आम्ही चार मुलांचे बाप झालों, तरी पुढारी आम्हाला मासुंठी उपदेश करतात कीं, “ शांत रहा! सत्य बोठा! ' । खादी वापरा! ' “ दारू पिऊ नका ! ! ' दोन लग्ने करूं नका! ! अरेरे ! आम्हाला कांहींच व्यवहारज्ञान नाहीं काय ? आम्ही अगदींच लहान मुलं आहोंत काय? अगदीं मामुली उपदेशही पुढाऱ्यांनी आम्हाला करावा एवढे आम्ही मूर्ख आहोंत काय ? जगांतल्या इतर देशांतही पुढारी जनतेला असाच पोरकट उपदेश करीत असतात का? उपदेश, उपदेश आणि उपदेश ! या उपदेशाने कान अगदीं किटन गेले आहेत. पुढाऱ्यांची पत्रके वांचून वाचून डोळ्यांपुढे अंधेरी आली आहे

हिंदुस्थानांत जो पुढारी उठतो, तो उपदेशच करीत पुंटतो. त्याला वाटतें, आपणं तेवढे शहाणे,

पपप: टाका

अमुतवाणी २9०

अण १ पश) प? २४" 0णपपीपीपणीपीपी?णा?00ण २0??? पा कीी?0ीणी?ापलाणणणणाणणणणणाणपणीशीणाीपी२९”? णी?" फा?00? णी???” ट-->---.- पाला

आणि जनता मूर्ख ! किंवा याहून दुसरा मोठा उद्योग नसल्यामुळे ते तरी काय करणार?

बरं, एक उपदेश एकाच वेळीं करून हे पुढारी गप्प बसतात काय? तोच तो उपदेश हजार वेळां करून जनतेमध्ये जागृति निर्माण करण्याचें कार्य अखंड चाळू असतें. आपले लोक विसरभोळे फार! त्यामुळे काळचा उपदेश आज आणि आजचा उपदेश उद्या, अशी उजळणी केल्याशिवाय आपल्या मढ डोक्यांत प्रकारा कसा पडणार?

शांत रहा ! ' हा उपदेश इतक्या वेळां झाला, कीं प्रत्येक शांततापत्रकाबरोबर दंगा वाढतच गेला ! दंगा करून करून गंड थकले ! पण शांततापत्रक काढणारे पुढारी थकले नाहींत ! ' सत्य बोला! ! या उपदेशाबरोबर काळा बाजार आणि लांचळुचपत यांचा जोरानें फेलाव झाला ! ' दारू पिऊं नका! * या उपदेशाबरोबर दारूचा चोरटा व्यापार भरभराटीस आला ! ' शेजाऱ्यावर प्रेम करा! ' या उपदेशाचा अर्थ शोजाऱ्याची मुलगी पळविण्यांत होऊं लागला !

आज हिंदी पुढारी आणि हिंदी जनता यांचे संबंध, पंतोजी आणि शाळकरी मुले, अशा स्वरूपाचे झाले आहेत ! पंतोजी हातांत छडी घेऊन मुलांना

२२

उपदेश करीत असतात, त्याप्रमाणे हवे पुढारी हातांत

समटीणीणी टी णीपिटीएणि0?ॉलिशिशििपिपप?पेणेणाणाणापपणिप?0?ी?णी णाणिणी?ीशी?”0ी?पि?शी?ि पति

उपदेश

पत्रकं घेऊन आम्हाला उपदेश करीत असतात.

उपदेश हा अक्ञानी व मूढ जनांना करावयाचा असतो ! एखाद्या गोष्टींचा दुष्परिणाम ज्यांना कळत नाहीं, अशा माणसांना उपदेश करावयाचा असतो. पण सत्य बोलल्यानं काय मोक्ष मिळतो, दारू प्याल्यानं काय दुष्परिणाम होतात, आणि अहिंसा पाळल्यानं स्वातंत्र्य कसं मिळतं, हें हिंदुस्थानच्या चाळीस कोटी लोकांना माहित असतांना त्यांच्या घऱ्यांत उपदेशाचा डोस कोंबावा, ही केवढी हास्या- स्पद गोष्ट आहे ! आमचे पुढारी आम्हाला बेवकुफ समजतात, हा हिंदी जनतेचा अपमान नाद्दीं काय

चित्रपटांचे फायदे १५

आजकाल साऱ्याच जणांना चित्रपटाचे मोठे वेड लागलें आहे. करमणुकीचे एक फार मोठं साधन म्हणून चित्रपटांचे महत्व वाढत आहे. थोरांना आणि पोरांना, श्रीमंतांना आणि गरिबांना, ख्रियांना आणि पुरुषांना चित्रपटांचे दांडगेंच आकर्षण आहे. चित्र- पटांची लोकप्रियता अनन्यसाधारण आहे, यांत शंकाच नाहीं.

अशा या चित्रपटांचा माझ्या जीवनावर काय परिणाम झाला तेंच मी आतां सांगतां. ' परमेश्वरा, तुला मी कुठे धंडू £ ! अशी मला चिंता पडली होती. परमेश्वराच्या शोधासाठी काशी, हरिद्वार, प्रयाग वगेरे तीर्थयात्रा मीं केल्या ! द्विमालयाच्या आसपास वणवण

चित्रपटांचे फागदे

फिरलां ! त्रतें, वेकल्यें आणि उपोषणें खूप केलीं ! गोसावी, बैरागी, यांच्या मागे लागलो. पण परमेश्वर कांहीं मला भेटला नाहीं. दोवटीं एक दिवस एक सिनेमा पाहण्यासाठीं गेलां आणि काय आश्चर्य ! मला परमेश्वर भेटला !

ज्या परमेश्वराचे दर्शन साधुसंतानाही दुर्मिळ, ज्याच्यासाठी मोठमोठे क्षि आणि महर्षि घोर अरण्यांत तपश्चर्या करतात, तो परमेश्वर मला सिनेमा थिएटरांत पांच आण्याच्या तिकिटांत भेटला ! दांख, चक्र, गदा, पद्म, धारण केळेला भगवंत एका तेजो- वल्यांतून रुपेरी पडद्यावर प्रगट झाला आणि त्याबरो- बर प्रेक्षकांनी टाळ्या आणि शिट्या वाजवून थिएटर दणाणून सोडलें ! मींही जोरांत टाळ्या वाजवून भगवंताचे स्वागत कैले ! अहाहा ! काय तें दिव्य दर्दीन !.काय तें भगवंताचें स्वर्गीय हास्य ! काय तें बोलणें आणि चालणें ! असा चालता, बोलता, नाचता, गाता परमेश्वर माझ्या डोळ्यांना दिसावा, हं माझें केवढें भाग्य !

स्वगात परमेश्वर कसा असेल याची अंधुक कल्पना मला छापील चित्रांवरून आणि देवळांतल्या मूर्ती- अ. ६

४--पॉरशशिशिए0ि नशिशिशिनिकि0?!”शी किशिणी निरशििकििनिकिसििशि शिशिफशिनिनशििणिकिणिणिण ऐशिसिशिशिनिनशिपि0े?णणापापीणी णीणाणी?”पी?णीणी पॅलॅपिशिप१ि?१िर$णि?र?णिशशशिश१?णी शिश कशशिशिणाषरणणीण

वरून होती. पण तो बोलतो कसा, चालतो कसा, हें मात्र मला बिलकूल माहित नव्हतें. पण रुपेरी पडद्यामुळें परमेश्वराचे जिवंत दर्शन मला घडून आलें आणि त्याच्या सवव हालळ्चाठी कळून आल्या ! गोपींबरोबर रासक्रीडा करणारा कृष्ण- कन्हय्या, राधेच्या घरांतीळ लोणी चोरून खाणारा गोकुळचा चोर, वनांत धेनु हांकौत बन्सी वाज- विणारा गोपालकृष्ण, इत्यादि भगवंताच्या गोड लीला प्रत्यक्ष पाहावयास मिळून माझ्या डोळ्यांचे साथक झाळें ! अहाहा ! सिनेमानं कवढे उपकार केले माझ्यावर ! घोर अरण्यांत तपश्चया नको, तौथयात्रा नको, व्रतेंउपवास नकोत, भजन-कीर्तन नको, फक्त दोन तास रांगेत राहून 'सिनेमाचें एक तिकीट काढलं कीं हटकन परमेश्वरप्राप्ति ! माझ्यासारख्या श्रद्धाळू भाविकाला चित्रपटापासून केवढा फायदा हा !

चित्रपटाने मळा परमेश्वरप्राप्तेि करून दिली,

' तशीच प्रेयसीची प्राप्ति करून दिली आहे. प्रेम कसें करावें, हें चित्रपटानेंच मळा शिकविले. प्रियाराध- नेच्या बाबतींत अगदींच अजाण असलेला मी चित्रपट पाहून, इष्काचे डाव खेळण्यांत तरबेज झालों. नदी- किनारीं आपल्या आवडत्या सुंदरीला एकांतांत गांठून

कटला नाश 00 लीीशार्‍लपपनज>पू-::---५८-५-॥५४८५८५॥५-५५८४५४॥४५॥५५--५०-८०८ ५५४ पप-*पणापीपीपीपी पीप एन पिप पा -णपी

७५ च्चित्रपटांचे फायदे

अकटटपटलाटक,

" णीा१ाापणापपप:-२::>२२<३>>>>>>>>>>>>-“ न” -*>----:--2--:२२>>>-३->:२4--५------772-7771------------<

अंतःकरण उघडें कसें करावें, आणि मग तिनें एक मुरका मारतांच दृंद्रगीताला कशी सुरुवात करावी, आणि मग आमच्या मौलनांत अडथळा आणणाऱ्या खलपुरुषाठा ठोसा कसा मारावा, हे धडे चित्रपटा- पासूनच मीं पेदा केले !

चित्रपटानं माझा आणखीही एक फार मोठा फायदा करून दिला आहे. माझा निद्रानाशाचा रोग चित्रपटानेंच नाहींसा केळा. झोंप येत नसली म्हणजे गांबांतलठे कंठाळवाणे चित्रपट मी पाहण्यास जातों आणि थिएटरांत स्वस्थ घोरत पडतां !

चित्रपटाने समाजावर इष्ट किंवा अनिष्ट परिणाम काय होत असेल तो होवो. पण माझ्या बाबतींत मात्र त्याचा असा परिणाम झाला आहे.

जाहिरातींचे उपकार १

माझ्या हातांत वर्तमानपत्र पडलें कीं, त्यांतल्या जाहिराती मीं प्रथम आस्थेने वाचीत असतों. संपा- दकांच्या अग्रलेखापेक्षां, वर्तमानपत्रांतल्या जाहिराती- मुळेंच मानवाच्या ज्ञानांत भर पडत आहे, अशी माझी प्रामाणिक समजूत आहे. संसारांतलीं दुःखं आणि माणसांचीं दुखणीं निवारण होण्यास जाह्विरा- तींचा फार उपयोग होतो यांत शंका नाहीं. वर्तमान- 'पत्नांतल्या जाहिरातींनी मानवी जीवनावर फार मोठे उपकार केले आहेत.

जाहिरातींच्या वाचनानें उत्साह, आनंद आणि आत्मविश्वास निमोण होतो. निसर्गाशीं, काळाशी,

*----ाा- 4 ७-०

७७ ___ जाहिरातोंचे ठपकार

">>> ला हह कहत नन

आधिव्याधींशीं टक्कर देण्याचें सामध्ये जाहिरातींच्या वाचनाने प्राप्त होते. बयपरत्वरें माणूस म्हातारा बनतो, पण म्हातारपणींही तारुण्यप्रा्ति कशी करून घ्यात्री, याची गुरुकिल्ली जाहिरातींत असल्यामुळें, माणूस वार्धक्याला डरत नाहीं ! कोणत्या रोगावर कोणती बाटली घ्यावी, कोणत्या वब्याधीला कोणती गोळी ध्यावी, याचें विलक्षण ज्ञान जाहिरातींच्या वाचनाने ज्याला प्राप्त झालें आहे तो काय कधीं आजारी पडणार कीं म्हातारा होणार !

पांढरे केस काळे कसे करावेत, फुटका कान दुरुस्त कसा करावा, आणि टक्कल पडलेले डोकें पुन्हां केसाळ कसें करावे, याची अदभुत माहिती जाहिरातीरिवाय आपणांस झाली असती काय! लढ स्रीला सडपातळ बनविणारा चमत्कार, आणि काडीपेहेलवानाला बलभीम बनविणारे टॉनिक जाहि- रातीमध्येंच आपणांस सांपडतें, नाहीं का ? दमा, श्वास, खोकला, कमजोरी, कटिशूळ, मस्तकशूळ इत्यादि हजारों दुर्भर व्याधींवर रामबाण इलाज आपणांस जाहिरातींतच आढळून येतो, नाहीं का! शिवाय यंत्र, मंत्र, ताईत, हिमाल्यांतील जडीबुट्टी इत्यादि दैवी चमत्कारही संकटग्रस्त मानवाचे क्लेश

अमुतदाणी

२८

निवारण करण्यासाठीं कसे तत्पर असतात, हें जाहि- रातीमध्येंच दिसून येऊन, मनाला किती धीर येतो! एका इंचाच्या जाहिरातींत सहा फूट उंचीच्या माण- साला जीवदान देण्याचें सामर्थ्य असते, ही केवढी अदूभुतरम्य गोष्ट !

थोर पुढारी जसे राष्ट्राला संदेश देतात, तसे जाहिरातीही माणसाला धीराचा आणि स्फूर्तीचा संदेश देत असतात. ' आतां निराश होण्याचें कारण नाहीं! ' “* तीन दिवसांत हटकून गुण! ' दांत उपटून घेऊं नका ! ' “ तीन वर्षात मॅटिक व्हा ! ' : आमचे धोडे खेळून गेलेले पैसे परत मिळवा इत्यादि जाहिरातींतले संदेश वाचले म्हणजे निराशा मनाला केवढा धीर आणि आत्मविश्वास वाटूं टागतो !

सिनेमाशोकिनांवर तर जाहिरातींचे फारच मोठे उपकार आहेत. आज कोणता सिमेमा पहावा, ही विवंचना करीत बसण्याचे कारण उरत नाहीं. तिकिटांच्या अभावीं रोंकडो लोक परत गेल्याची बातमी आपण जाहिरातींत वाचतो आणि आपणही निरारा होऊन परत जाण्यासाठी त्या थिएटरकडे घांव घेतो. पंचविसाव्या आठतड्यांतही ' हाउस फुल थिएटर कोणतें आहे, हें जाहिरातीमुळेंच आपणांस

२७९

जाहिरातींचे उपकार

कळून येते आणि मग आपणही ते थिएटर स्कार्मे

असलं तरी, ' हाउस फुलठ ' करण्यासाठीं धांवून जातो.

अनेक अज्ञात रहस्यमय गोष्टींचे क्षान जाहिराती- मुळेंच आपणांस प्राप्त होते. कोणता साबण वापर- ल्यानें आपली त्वचा म्रृदु आणि चमकदार बनते; कोणती विमा कंपनी किफायतशीर आहे, कोणत्या बँकेत पैसे सुरक्षित राहतात, कोणत्या मसाल्यानें स्वेपाक रुचकर बनतो, कोणत्या ओषधानें ढेकूण आणि झुरळांचा नाश होतो, कोणता शिंपी रुबाबदार कपडे शिवून देतो, कोणता फोटोग्राफर आपला फोटो सुंदर काढून देतो इत्यादि गोष्टींचे ज्ञान जाहिराती- शिवाय आपणांस कधींच झालं नसतें ! हिंवाळ्यांत कोणता शक्तिवर्धक पाक खावा, पावसाळ्यांत कोणती छत्री वापरावी आणि उन्हाळ्यांत कोणतें थंडगार पेय प्यावे, याही गोष्टींचे ज्ञान जाहिरातीशिवाय आपणांस झालें नसतं ! म्हणूनच मी म्हणतो, कीं जाहिरात म्हणजे परोपकारी मित्र आहे. मानवी जीवन सुखमय करण्याची महत्त्वाची कामगिरी वर्तमानपत्रांतल्या जाहिराती करीत असतात.

नळ आणि समुद्र १७

रात्रीं झोंपी गेलेला माणूस पहाटे कशामुळे जागा होतो ? कशामुळे तो खडबडून, दचकून उठतो? नळावरल्या भांडणामुळेंच नाहीं का ? पहाटेच्या शांत वातावरणांत मुंबईत फार मोठा गोंगाट आणि गलबला कशामुळे होतो ? नळामुळेंच नाहीं का ! बादल्यावर बादल्या, कळशीवर कळशी आपटून जे भयंकर स्फोट होतात, ते नळावरच नाहीं काय

मुंबई सारख्या शहरांत घरोघरीं पाणी पुरविणारा नळ, हा सकाळ-संध्याकाळ लाखों लोकांचा चर्चेचा विषय होऊन बसला आहे. गहलीग्ठींत आणि 'चाळी- चचाळींत नळासाठीं फार मोठी धांवपळ आणि आरडा-

८९

नळ आणि समुद्र

"णशा"

ओरड चाळू असते. नळावरचीं भांडणें हीं तर प्रसिद्ध

आहेत. नळ कधीं चाळू होतो, याची लोक मोठ्या उत्कंठेने वाट पाहतात आणि तो चाळू झाल्यावर अत्यंत हांवरेपणानें त्याच्यावर तुटन पडतात ! नळ बंद झाला कीं हताश होऊन लोक म्युनिसिपालिटीला व घरवाल्याला शिव्या देतात. ख्रियांचा आणि नळाचा विदोष संबंध असल्यामुळें, सर्वापेक्षां त्यांचीच ओरड जास्त नळावर होत असते.

वास्तविक गल्लींतला नळ हा समुद्राच्या मानाने किती लहान आणि त्याचा प्रवाह किती क्षुद्र ! असें असूनही समुद्रापेक्षां नळाचाच बडेजाव जिकडेतिकडे चाललेला पाहून त्या विशाळ सागराला काय बरे वाटत असेल ! तो दुर्दैवी महासागर किनाऱ्यावरच्या दगडावर डोके आपटन शोक करीत असेल, ' अरेरे ! मी इथें एवढा अफाट पसरलां आहे, तरो माझ्याकडे कोणी दुंकनही पाहत नाहीं ! आणि तिकडे गली तल्या इवल्याशा नळाभोंबतीं सारेच जण मनधरणी करीत आहेत. चोवीस तास विपुल पाणी पुरविण्याचे सामर्थ्य असलेल्या या अथांग सागराकडे एक लहा- नदी कळशी घेऊनही कोणी येत नाहीं ! आणि तिकडे अंधाऱ्या गल्लींत थेंब थेंब झिरपणाऱ्या अधेवट

अमुतदाणी

८२

नळाभोंवबतीं हजारां ख्रिया पिंगा घालीत आहेत ! काय

ही क्षुंद्र नळाची लोकप्रियता आणि कोण ही विशाल समुद्राची अवहेलना ! ! अशा प्रकारचा दारुण शोक करीत तो दुदैवी सागर किनाऱ्यावरच्या दगडघोंड्या- बर अहोरात्र डोके आपटन आक्रंदन करीत असतो ! पण मुंबईच्या लाखों स्रीपुरुषांना त्याची कदर नाहीं ! ते नळाचीच मोठ्या आतुरतेने वाट पाहत असतात !

मानवाचा शत्र कोण ? १८

>२>>>२>2->_>>>>>><-><>:>->>२>:>>>>>>>३>->>>> “४५१४५ ४४/५/१-//५” शी “४५४ »/-/* “४४४

रामराव आपलें घर सोडून पळून निघून गेले ! कां तर म्हणे त्यांच्या घरांत प्लेगचा उंदीर आढळून आला.

---आणि हे शामराब ! सकाळपासून कोकलत किंचाळत आहेत ! कां तर म्हणे त्यांना विंचू चावला !

---आणि त्या तांबटगांजचचे होतकरी फार फार हवालदीळ झाळे आहेत! कां तर म्हणे वाघाचा उपद्रव ! काल तर पाटलांची कोंबडीच वाघाने पळविली !

अरेरे ! माणसाला हे दुष्ट प्राणी सुखासमाधानाने नांदूं देत नाहींत ! यांना म्हणतात माणसाचे शत्रु !

अमुतवाणी

या भूतलावर जन्म घेणाऱ्या सर्व प्राणिमात्रामध्यें

मानवप्राणी हा श्रेष्ठ समजला जातो. पण मानव हा कितीही श्रेष्ठ असला, तरी इतर कांहीं प्राण्यांना तो भीत असतो. मानवाचे बुद्धिबळ आणि शारीरबल कांहीं कांहीं प्राण्यांपुढे पंगु ठरतात. अत्यंत क्षुद्र असा कौटकही बलाढघ मानवाचा प्राण घेऊं शकतो. प्ठेगचा उंदीर किंवा मलेरियाचा जंतु मानवाचा अहंकार एका एका क्षणांत जमीनदोस्त करू शकतो !

मानवाला या जगांत जसे कांहीं मित्र आहेत, तसे शत्रही आहेत. गाय, म्हैस, रेडा, बेल, कुत्रा, घोडा, इत्यादि पराकोटींतळे कांहीं परोपकारी प्राणी मानवाचे मित्र म्हणून धन्यवादास पात्र झाळे आहेत. तर वाध, सिंह, साप, विंचू , उंदीर इत्यादि घातपाती आणि उपद्रवी प्राण्यांना आपल्या जवळपास थारा देण्यास माणूस तयार नाहीं ! अशा प्राण्यांची गणना इत्रु- पक्षांतच केली जाते !

वाघ म्हटला कीं मागूस घाबरतो, साप म्हटला कीं किंचाळतो, विंचवाची नांगी ठंचण्यास तयार होतो, उंद्राविरुद्ध मोहीम सुरू करतो ! माणसाला या प्राण्यांची किती दहरत वाटत असते ! बाधावर बंदुकीची गोळी झाडण्यासाठों आणि सापावर सोटा

८१४

८५

रमला

मानवाचा रात्र कोण !

नागफणा १ पप0ेणण णी ण

नन चमा नचम ळल सकाळचा नती

उगारण्यासाठीं माणूस केवढ्या हिरीरीने धांवून जातो ! माणसाच्या मनांत या प्राण्यांबद्दल केवढी भयंकर वैरभावना असते ! माणसाच्या सुरक्षिततेला हे प्राणी धोका निर्माण करीत आहेत, म्हणूनच त्यांचा नायनाट करण्यासाठीं माणूस एवढी धडपड करीत असतो !

पण खरोखरच, वाघ, साप, विंचू , उंदीर मच्छर, ढेंकूण हे प्राणी माणसाचे इतके भयंकर शत्र आहेत काय ? वाघाने कांहीं माणसांना खाले असेल, सापानें कांहीं माणसांना चावल असेल, उंदरांनीं कांहीं ठिकाणीं प्लेग निर्माण केला असेल, मध्छरानें मलेरिया पाठवला असेल, ढेंकणांनीं माणसाचे थोडेबहुत रक्त- शोषण केळें असेल, म्हणून हेच तेवढे माणसाचे शत्रु ठरावेत काय £ माणसाची याहून भयंकर हानि कर- णारे प्राणी जगांत दुसरे नाहींत काय?

रानांतल्या वाघानें, रस्त्यावरच्या सापानें, प्लेगच्या उंद्रानें किंवा रोगाच्या जंतूने मानवाचा जेवढा नाश केला नसेल, तेवढा दुसऱ्याच एका प्राण्याने केला आहे ! आणि तो प्राणी म्हणजे मानवच ! मानवाचा खरा भयंकर दुष्मन मानवच आहे ! मानवाने मान- वाची जितकी हत्त्या केली, मानवाने मानवाची जितकी

णक १ णा ण? 908२ फफकी”ी१पक

विटंबना केळी आणि मानवाने मानवाचा जितका सर्वनाश केला, तितका दुसऱ्या कोणत्याच प्राण्याने केला नाहीं !

महायुद्धांत लाखा मानवांचा संहार कोणी कला? बीबवर्षावानें नागरिकांची दाणादाण कोणी उड विळी ? आणि आज हिंदुस्थानांत जातीय दंगलीचा महाभयानक वडवानल कोणीं पेटविला ? स्त्री-पुरुषांची क्रर कत्तळ, घरादारांची जाळपोळ, निवोसितांची पळापळ या सर्व अनथोना कारण कोण? गुंडगिरीचें राक्षसी प्रदर्शन करून आणि पाशवी अत्याचारांची पराकाष्ठा करून मानवांनींच मानवांची किती करर विटंबना केली आहे ! यावरून मानव हाच मानवाचा महाभयंकर शत्रु आहे हें सिद्ध होत नाहीं काय?

महायद्धांतळा संहार आणि गंडगिरीचे थेमान सोडन दिलें, तरी इतर साळसूद उपायांनीं एक मानव दुसऱ्या मानवाचा कसा गळा कापीत आहे ! काळा बाजार, नफेबाजी, लांचटुचपत, इत्यादि प्रकार म्हणजे मानवानें मानवाच्याच मानेवर ठेवलेला सरा नाहीं काय £ आणि मजुरांचे रक्तशोषण करणारी भांडवलशाही अरेरावी यांच्यापुढे ढेकूण काय रक्त- शोषण करतो?

€७

मानवाचा ठात्रु कोण

मानवानें मानवाचीच चालवलेली पिळणूक, मान-

वानें मानवाचीच चालविलेली विटंबना, मानवाने मानवांचाच चालविलेला क्रूर संहार, इत्यादि अनथे पाहिले, म्हणजे या जगांत मानक हाच मानवाचा सर्वात मोठा शत्रु आहे, असें वाटं लागले '

क्षणाचे मित्र १९

माणूस आपल्या गुणानें किंवा दुर्गणानें आपल्या- भोंबतीं कांहीं मित्रपरिवार निर्माण करतो. समान शील किंवा समान व्यसन हें मैत्रीचे प्रमुख कारण म्हणतां येईल. जिवाभावाचा मित्र लाभणें हें एक मोठेच भाग्य होय. कांहींजण आपल्या बायकोजवळही न सांगणारे गुपित मित्राजवळ सांगतात, आणि परमेश्वरावरही विश्वास न ठेवणारे लोक आपल्या मित्रावर ठेवतात.

सारे मित्र सारखे नसतात. कांहीं स्वार्थी, मतलबी असतात, तर कांहीं प्रामाणिक व परोपकारी अस- तात. कांहीं मित्र आयुष्यांत शेवटपर्यंत टिकून असतात, तर कांहीं अर्ध्या वाटेवर तुटून फुटून निघून

जातात, तर कांहीं मित्र कालांतराने शत्रु बनतात !

फे

क्षणाचे मित्र

या बऱ्यावाईट मित्रांचा. पसारा सोडून दिला, तरी

माणसाच्या आयुष्यांत आणखी कांहीं वेगळेच मित्र येऊन गेलेले असतात. या मित्रांची ओळख आप- ल्याला फारशी किंवा मुळींच नसते. हे क्षणाचे मित्र असतात; कारण क्षणापुरताच त्यांचा आपला संबंध असतो. दुसऱ्याच क्षणीं ते अगदीं विसरले जातात आणि पुढें आयुष्यांत त्यांची आठवणही आपल्याला राहत नाहीं !

असे क्षणाचे मित्र आपल्याला आगगाडीच्या प्रवा- सांत नेहमीं भेटतात. चार गांवचे चार अनोळखी उतारू आगगाडीच्या डब्यांत जिवाभावाचे मित्र बनतात, तास दोन तास खेळीमेळीने गप्पा मारतात, परस्परांची सुखदुःखे निवेदन करतात, आणि आपा- पळे स्टेशन येतांच, रामराम ठोकून बेपत्ता होतात ! प्रवासांत भेटलेले हे क्षणाचे मित्र पुढें आपल्याला कधींही नजरेला दिसत नाहींत, कीं त्यांची आप- ल्याला आठवणही राहत नाहीं |. |

हीटेडांत आणि विश्रांतिगृह्ांतही असे क्षणाचे मित्र आपल्याला बरेच आढळून येतात. तुम्ही चहा पीत असतांना तुमच्या टेबलापाशींच बसलेला दुसरा

इसम गांबांतल्या हृवापाण्याविषयीं किंवा .दंग्या घोप्या-

भर. ७

अमुतवाणी

विषयीं गोष्ट काढतो. तुम्हीहि मग त्या चर्चेत भाग

घेतां. एखादे वेळीं तो तुमच्याकडे काड्याची पेटी मागतो आणि तुम्हीही त्याच्या हातांतले वर्तमानपत्र जरा ओढून घेतां. मग तुम्ही घाइंघाईनें हाटेलांतून बाहेर पडतांना ' मिस्टर, तुमची छत्री राहिली कीं ! ! म्हणून तो तुम्हाला महत्त्वाची आठवण करून देतो ! वा ! केबढा चांगला मित्र ! पण क्षणाचा मित्र ! पुढे तुमची आणि त्याची भेट होईल, ही आशा नाहीं ! आणि भेट झालीच, तर ओळख राहील याचाही नेम नाहीं ! सव कांहीं क्षणाचा संबंध, क्षणाचा जिव्हाळा !

तुमची हजामत करणारा न्हावी ह्या सुद्धां असाच एक क्षणाचा मित्र असतो. तुमची गुळगुळीत दाढी बनवितांना किंवा डोक्यावरील केसाचं छप्पर छाट- तांना, तो तुमच्याशी किंती सलगीनें दिलखुलास वार्तालाप करतो ! किती गंमतीच्या गोष्टी सांगून तुमची करमणूक करतो ! पण ही मैत्री केवढी क्षण- भंगुर ! न्हावी निघून जातांच तुम्ही गाळ चोळीत बसतां, आणि एक फार प्रेमळ मित्र क्षणाचा लळा लावून निघून गेला, अशी हुरहूर तुमच्या हृदयाला डागून राहते!

«७

क्षणाचे मित्र

ला टणीपीण पाट

शर्यतीच्या मैदानावरही अचूक घोडे सांगणारे कांहीं परोपकारी मित्र तुम्हाला भेटतात. त्यांचे घोडे येवोत, किंवा न येवोत, पण गर्दीत लाभलेले हे क्षणाचे मित्र गर्दीमध्येंच नाहींसे होतात ! तुम्हाला पैसे मिळाळे म्हणून तुमचें अभिनंदन करायला किंवा पैसे गेळे म्हणून तुमचें सांत्वन करायला ते राहतच नाहींत | कारण ते क्षणाचे मित्र असतात.

अनोळखी शहरांत तुम्ही वाट चुकून पडलांत, तर रस्त्यावरचा एखादा माणूस तुम्हाला सरळ रस्ता दाखवतो. तुम्ही त्याचे आभार मानतां, पण परत तो उपकारकता तुम्हाला दिसायचा नाहीं !

जगांत क्षणाचे मित्र हे असे असतात ! आपल्या- वर त्यांचे खूप उपकार असतात. पण आपल्याला त्यांची आठवण कांहीं राहत नाहीं!

गर्दी २०

माणूस हा कळप करून राहणारा प्राणी आहे. म्हणजे गर्दी करून राहणारा प्राणी आहे. मुंबई- सारख्या शहरांत आज ही गर्दी फारच वाढलेली दिसून येते. रस्त्यांत किती गर्दी, गल्लींत किती गर्दी आणि खोलींत किती गर्दी, याला कांहीं सुमार राहिला नाहीं. गर्दीत जीव गुदमरून जात असला, तरी माणूस आनंदाने राहतो, याचें कारण गर्दी ही माणसाची प्रकृति आहे. खेड्यापाड्यांत पांगळेलीं माणसं शहरांत येऊन गर्दी करतात, याचें कारण एकांत अशा निर्जन ठिकाणीं त्यांना चैन पडत नाहीं. म्हणूनच गर्दीत आणखी भर घालण्यासाठी दूरदूरचीं माणसें मोठ्या होसेनें धांवून येतात.

“था शश? रिर??ि?ि?0?0]0?00ण000000५पणणाट--------------------५॥:प:::::::::::२२२>२२:२:>२:२:२>-पपूे न पूा-4ाा॥/८-0--:४॥/४४४४श0 00

कि!

माणसाला गर्दीचे आकर्षण वाटण्याचे कारण आणखीही एक आहे. गर्दीत घुसल्याशिवाय माणसाचा चरितार्थ चाटत नाहीं. नोकरी, चाकरी, उद्योगधंदा, वेभव, कौर्ति, सर्व कांहीं गर्दीच्या ठिकाणींच माण- साला प्राप्त होत असते. म्हणून तो गर्दीकडे साह- जिकच खेचला जातो. चार पेसे कमविणें आणि चार पैसे उडविणे, हें गर्दौमध्येंच माणसाला दाकय असतें. एखाद्या दाहरांत गर्दी प्रमाणाबाहेर वाढली, म्हणजे कांहींजणांची कुचंबणा होते ही गोष्ट खरी. जागेची दुर्मिळता, अनभधान्याची टंचाई, वाढती महागाई, इत्यादि आपत्तींना तोंड द्यावें लागतें. वाढत्या गर्दीला वस्तुंचा पुरवठा अपुरा पडतो आणि बाजारांत भाव कडाडतात. वाढत्या गर्दीला टाम, बस, आगगाड्या इत्यादि वाहनें अपुरीं पडतात आणि सामाजिक जीवन मोठें त्रासदायक बनते. गर्दीमुळें दुकानांपुढढें रांगा लागतात, थिएटरापुढें रांगा लागतात. रोंकडों प्रेक्षक तिकिटाच्या अभावीं निराशेने परत जातात आणि उद्‌गार काढतात, ' छे बुवा ! गर्दी फारच आहे! गर्दीबद्दलच्या या तक्रारी रास्त असल्या, तरी गर्दीचे फायदेही कांहीं थोडेथोडके नाहींत. व्यक्तीच्या विकासाठा, समाजजीवनाच्या उत्कर्षाला, धंद्याच्या

अमुतदाणी शड

प्रगतीला आणि कलेच्या उन्नतीला गदीची अत्यंत जरूरी आहे

सभेला गदी नसेल तर त्या सभेची काय शोभा! वक्ता हतारा होतो ! त्यांच्या पुढारीपणाबद्दह आणि लोकप्रियतेबद्दल संशय निर्माण होतो ! त्याचप्रमाणें नाटकाला किंवा सिनेमाला गर्दी नसेळ तर “ हाउस फुल ' अशी पाटी लावण्याची सोय नाहीं ! एखाद्या दुकानांत किंवा डीक्टरच्या दवाखान्यांत जर गर्दी नसेल, तर तें लक्षण चांगलें नाहीं असे लोक समज- तात. एखाद्या चळवळीला गर्दीचा पाठिंबा नसेल तर ती चळबळ फोल होय ! म्हणन गर्दी ही व्यक्तीच्या बिकासाठा, समाजाच्या बिकासाळा आणि उद्योग- धंद्याच्या भरभराटीला आवश्यक असते.

गर्दीमध्ये खिसेकापूंना आपलें कोशल्य प्रगट कर- ण्यास संधि मिळते. गर्दीमुळे घरमालकांना पागडीचें ग्रस्थ माजबिण्यास संधि मिळते. गर्दीमुळे काळ्या- बाजाराला भरपूर वाव मिळतो. गर्दीमुळें वाटेल तो रद्दी बोलपट चिकार गर्दीत चालतो ! अशा रीतीनें गर्दी ही अनेकांच्या बाबतींत उपकारकच असते. सौंदर्याचे, कलेचे चीज गर्दीमध्येंच होत असतें.

चैन आणि करमणूक २

मुंबई सरकारनें आपल्या अंदाजपत्रकांतील तूट भरून काढण्यासाठी करमणुकीवर आणि चेनीच्या वस्तंवर करवाढ केली आहे. करमणक म्हणजे नाटक-सिनेमा आणि चेन म्हणजे श्रीमंतांचे चोचले अशी सर्वसाधारण समजूत आहे आणि सरकारचीह्दी तीच समजूत आहे. म्हणन चेनीवर कर ठेवण्याचा सरकारचा हेतु हा कीं, श्रीमंतांनाच त्याची झळ लागावी आणि गरिबांच्या देनंदिन जीवनाला कांहीं उपसर्ग पोंचं नये

पण चेन म्हणजे काय ? कोणत्या वस्तूला चैनीची वस्तु म्हणावी ? चेनबाजीची व्याख्या सोइस्करपरणे वाटेळ तशी करतां येईल. क्नीनें तोंडाला लावायची

पावडर आणि म्हाताऱ्याने केसाला लावायचा कलप ह्या कांही जीवनोपयोगी वस्तु नाहींत. ती चेनच आहे. रोज रोज हजामत आणि दाढी करणें ही सुद्धां चैनच आहे. कारण अनवस्त्राप्रमाणें हजामत ही जीवनाची गरज नाहीं. उघड्या मेदानावर किंवा समुद्रकिनाऱ्यावर हवा खाणें ही सुद्धां चेनच आहे कारण श्रास घेण्यास परेळ इतकोच हवा माणसाला

जिवंत राहण्यास पुरत असतांना, जादा हवा खाणें

म्हणजे चेनच आहे

मोटरींत बसणें ही जशी चेन, तसेंच खुर्चीवर बसणें ही सुद्धां चेनच आहे. खुर्चीवर बसणें, टेबलावर लिहिणे, आणि पलंगावर झोपणे हे चेनीचेच प्रकार नाहींत तर काय? कारण या सगळ्या गोष्टी जमिनीवर आडवे-उताणें पडून आपण करूं शकतां.

चैनीच्या प्रमाणेच करमणुकीच्या बाबतींतही अनेक गोष्टींचा समावेश होऊ शकतो. नाटक सिनेमा पाहणें ही जशी करमणक, तशीच रस्त्यांत मित्रांबरोबर गप्पा मारीत हंसणें, खिदळणें ही सुद्धां करमणकच ! कथा, कादंबऱ्या, मासिक, वृत्तपत्रे यांचं वाचन म्हणजेही करमणूकच ! दिवाळी अंकाला तर आपण करमणु कौची मेजवानी म्हणतों, हिंदुस्थानांत बहुसंख्य ठोक

ऱ्घे (त्ऱ्ल म्चन्‌ आण दरमणूक

निरक्षर आहेत, ही गोष्ट लक्षांत घेतां, अशा प्रकारचें हें वाडमय बहुजनसमाजाच्या दैनंदिन गरजांमध्यें मोडत नाहीं. अथोत फार थोड्या ढोकांच्या करमणुकी साठीं चाललेली ही चेनच आहे !

थिएटरांतल्या सिनेमाप्रणेंच घरांतल्या घरांत पत्ते खेळणें हीही करमणूकच. वाजाच्या पेटीवर भसाड्या आंवाजांत गाणें म्हणणें आणि ते ऐकणे, राणीच्या बागेतील चित्रविचित्र जनावरे पाहणें आगि तेथील माकडांबरोबर थट्टामस्करी करणें, कुरूप स्रीला धेऊन चांदण्या रात्रीं सहळ करणें, हे सत्र प्रकार करमणु- कौच्या आणि चेनीच्या सदरांत जमा होतात. म्हणून अशा प्रकारांवर करवाढ करण्यास हरकत नाहीं.

आणि आपल्या धार्मिक सणांत आगि उत्सवांत किती जबरदस्त करमणूक भरठेली आहे! दिवाळींतील फटाकडे आणि रोषणाई, शिमग्यांतील घुळवड आणि सांगे, गणपति उत्सवांतील मेळे आणि नकला, मंगळा- गौरीच्या फुगड्या, हे स्व करमणुकीचे विविध प्रकार नाहींत काय ? |

पण करमणुकीच्या सदरांत घोड्याच्या शार्यतींना ढकलण्यांत सरकारनें चूक केळी आहे असं वाटतें.

अम्‌तवाजी

ण्८

रेसक्रोसंच्या प्रवेशतिकिटाच्या किंमतीवर करवाढ

करण्यांत आढी आहे. वास्तविक, रेसळा जाणारा माणूस आपले सर्व पैसे गमावून दुःखीकष्टी होऊन बाहेर पडतो. याळा काय करमणूक म्हणायची ? आणि अशा दुदैवी माणसावर काय कर लादायचा ?

पण घड्याळ आणि फाउन्टन पेन या दोन वस्तूंवर चेनीचा रिक्का मारून त्याच्यावर विक्रीकर वाढविण्यांत सरकारनें फारच रहाणपणा केळा आहे यांत शांका नाहीं. खरोखर हिंदुस्थानांत घड्याळ ही एक निरुपयोगी आणि केवळ चेनीची वस्तु आहे. भिंतीवर आणि मनगटावर केवळ शोभेची वस्तु म्हणन याची मांडणी करण्यांत येते. वक्तशीरपणा आणि हिंदी ठोक यांचा काडीमात्र संबंध नसतां, आज इतक्या घड्याळांची जरूरी काय ? आज हिंदुस्थानांत हजारों घड्याळे आहेत, पण वेळेवर अध्यक्ष कधीं सभेला हजर राहत नाहीं, वेळेवर नाटक पुरू होत नाहीं वेळेवर प्रवासी आगगाडी गांठं हाकत नाहीं, आणि रोगी मरत असतां वेळेवर डॉक्टर येऊं शकत

नाहीं ! अशा परिस्थितींत घड्याळ म्हणजे केवळ

शोभेची आणि चैनीचीच वस्तु समजावयास नको काय?

पण र्‍या एघणणपपी णापापीणी प?” 0२?” १ ११? पाची णीणी पणप?प2?ी?पीणी”प१णीपी८?प१?१पी?20ी?पीथी”0ी?णी?फीणी?0ी?१?ी?0ीप?प?प?णीणणणीपणीीणी?पी2ी?प२??१?पे”0ि?ण??णिशप?0?0?0?0ी?२१0१0ी?२9४?0ि0? प?00ी णी ी”णी”णीपीे१0ी?१९?0२१0?0९0ी?0ी?0ी0)?0)ी0ी?00)0१ी?0ी?0)?0प0?0ी२0ी8थ२ी0ी 0 0ी0ी?00 0२ ी 0 0? 0)?01ी?

९९

चेन आणि करमणुक

घड्याळापेक्षां फाउन्टन पेन ही अधिक निरर्थक आणि चेनीची बाब आहे. या निरक्षर देशांत जिथें बोर्ध्वा आणि ठेखणीचा लोक उपयोग करूं शाकत नाहींत, तिथें फाउन्टन पेनला काय महत्त्व ! लोकांनीं केवळ शोभेखातर तें कोटाच्या खिशांत लटकवावें आणि चोरांनीं गर्दीत ते लांबबावें, एवढाच फाउन्टन पेनचा उपयोग !

देशमुख आणि कंपनी किंमत तीन रुपये १९१ शनवार, पुणें २.

कि पुढीळ प्रकाशने १ मोहनिद्वा दत्त बांदेकर

२ नवास्त्री वि. ल खांडेकर